«Этот голос, просторный, как степь!..»
Сегодня в ГКЗ будут чествовать Валентину Гаряеву, которой в этом году исполнилось 70 лет.
Она не нуждается в представлении. Лишь для проформы назовем основные ее звания и награды: народная артистка России и Калмыкии, кавалер ордена Дружбы народов, лауреат Государственной премии Калмыцкой АССР им. О. Городовикова, почетный гражданин Республики Калмыкия.
Почти 45 лет блистала на сцене Государственного ансамбля песни и танца "Тюльпан" Валентина Гаряева, Ей рукоплескали далеко за пределами Калмыкии, на родине же ее слава была сопоставима разве что со славой великого Давида Кугультинова.
Сегодня легенда калмьщкой эстрады – гость рубрики.
- Валентина Нимгировна, как вы пришли к песне?
- Любовь к ней жила во мне сызмальства. Петь начала лет с пяти-шести. А уж став старше, когда во время депортации с родителями жила в Сибири, без песни себя не помню. Ведь и там, в ссылке, продолжалась жизнь – народ наш жизнерадостный, стойкий. И праздники были, и свадьбы. Когда за столом собирались наши, я пела. А заводила песни обычно мама. Большая наша семья отличалась певучестью – и отец пел, и бабушка с дедушкой, и сестры. А детей было четырнадцать душ, это теперь я одна из Гаряевых осталась... Пела все подряд: и калмыцкие песни, и русские. Пошла в школу – там кружки, хор, но и плясать любила.
Когда вы осознали, что у вас прекрасный голос?
В школе я всегда была запевалой, и местные жители, сибиряки, говорили: "Вот эта девочка, Гаряева Валя, так хорошо поет – она далеко пойдет! Будет артисткой". Что означает это слово, я толком не понимала, но догадывалась, что это нечто хорошее и значительное.
- А каким был ваш путь на профессионяльную сцену?
- В 1957 году вернулись на родину, жили в Яшкуле. И на всех смотрах художественной самодеятельности, в которых я обязательно участвовала, жюри твердило, что я очень одаренная, что у меня прекрасный голос. Шел мне девятнадцатый год... Помню, начали воссоздавать тогда ансамбль "Тюльпан", и его директор Нарма Цеденович Эрендженов приехал с актером Борисом Мемеевым отсматривать народные таланты. Я работала в районной библиотеке. Они меня послушали: спела широкую русскую народную песню "За горою у колодца", калмыцкую протяжную "Төгряш" и домбровую плясовую. Им, видно, понравилось, потому что меня спросили: "Хотите работать в ансамбле? " Как же не хотеть! Я мечтала о сцене!
- Значит, согласились сразу?
- Я-то согласилась, а родители могли не отпустить, в особенности отец. Он у меня строгим был, считал: как это, дочка так далеко будет жить, может разбаловаться. Зная это, я предупредила Нарму Цеденовича: "Когда будете меня отпрашивать, скажите, что всего на три дня, а там уж я сама что-нибудь придумаю". Отец сперва возражал, но на три дня все же отпустить согласился. Нас, кого собрали по республике, было много: трактористы, доярки, животноводы – простая трудовая талантливая молодежь. Эмба Манджиев, Петр Надбитов, Лидия Кулешова, Антонина Мукаева, Иван Уланов и другие известные теперь люди начинали в ансамбле "Тюльпан", и ансамбль начинался с нас. Жили мы в одном бараке "на песках". Сначала все пели в хоре, лишь года через два я стала солисткой.
А первый свой концерт помните?
Еще бы! Был он в клубе "Строитель", где теперь Русский театр. Там, а еще в "Родине" мы обычно выступали. Народу пришло много. Объявляют меня. Вышла, спела протяжную песню, потом лирическую, наконец, домбровую, заводную. Народ в ажиотаже! Ну представьте: после Сибири, тринадцать лет не слушали своих песен, не видели своих танцев! Зрители ликуют, и мы, такие окрыленные, счастливые!
Вот тут-то и началась, наверно, красивая жизнь!..
Знали бы, какая она на самом деле, эта красивая жизнь! Одни гастрольные поездки чего стоили. Холодные гостиницы (да какие тогда были гостиницы – клопы по стенам ходили!), бездорожье – сами толкали машины, застрявшие в грязи, порой и на соломе приходилось ночевать. Ели что придется, а в магазинах – пустые полки: когда хлеб запьешь чаем, когда и просто водой. А бесконечные репетиции! Большой, адский труд...
- Валентина Нимгировна, вам, видимо, пришлось много учиться?
- В вечерней школе окончила 11 классов, потом – музыкальное училище, а в 1985 году – филфак КГУ. Что касается профессиональной учебы, кроме того, что сама над собой работала, как зверюга, ей-богу (училась вокалу, отрабатывала сценические движения, умение перевоплощаться в каждой песне), старалась перенимать тонкости профессии у мастеров. Именно такой была известная исполнительница народных песен Ирма Яунзем – ей я благодарна на всю жизнь. Она вела творческую мастерскую эстрадного искусства. Ирма Петровна любила наши протяжные песни и сама когда-то исполняла "Төгряш". Так вот, я, бывало, пою, а она плачет... "Молодец, Валя, – говорит, – правильной дорогой идешь!" А вели меня по жизни труд, вера в свои силы и оптимизм. И большая любовь к искусству, такая, что казалось: без сцены не проживу. Я, как тот солдат, которого хоть ночью подними – он готов идти в бой. Потому, наверное, дорога в искусстве у меня была прямой.
Есть ли в вашем репертуаре особенно любимые песни?
Да я люблю весь свой репертуар, потому что в каждую песню вкладываю частицу сердца. Но особенно люблю протяжную народную песню, название которой по-русски звучит так: "У подножья гор". Еще люблю старинные обрядовые песни, для исполнения которых нужны абсолютный слух и соблюдение всех нюансов – их по нотам не выучишь, их впитывают буквально с молоком матери. И знаете, что интересно? Я увлеклась эпосом "Джангар" – выступаю как джангарчи и как исполнительница йорялов, которые сама и сочиняю.
Давайте припомним особые случаи в вашей жизни...
Не поверите, очень волновалась, когда принимали в комсомол (смеется). Но еще больше, когда первый раз запела перед полным зрительным залом. В 1962 году первое звание дали – стала заслуженной артисткой КАССР, в 1963-м избрали меня депутатом Верховного Совета Калмыцкой АССР третьего созыва. Большое, радостное событие. И пошла я вверх по ступенькам, событие за событием, и все важные. Родители поражались: "Интересное дело, за песни звание дают!" Помню, я тогда 45 рублей получала, так двадцать пять везла домой, а на остальные жила: питалась, одевалась. Одевались как: купим ситчик или штапель, сошьем себе сарафанчик, платьишко – и довольны! Так вот отец все удивлялся: "О, дочка уже зарабатывает, нам помогает". А когда я вышла замуж, он приехал на свадьбу и сказал: "Значит, все у тебя путем!" Только тогда и успокоился.
- Расскажите, как сложилась ваша личная жизнь?
- В 1959 году в ансамбль пришел танцор (потом он стал заслуженным артистом КАССР) Болд Пюрвеев, приемный сын народного поэта Константина Эреңдженова. Через год мы поженились, родились сын и дочь, а теперь у меня пятеро внуков. Все они поют и танцуют, но никто не захотел стать профессиональным артистом.
А я всегда жила только искусством – нашим большим, интернациональным искусством. Пою почти на всех языках народов СССР – куда бы ни ехала, обязательно везла песню на языке народа той республики, где будет концерт.
- Приходилось ли выступать в одном концерте с кем-то из знаменитостей?
- Со многими, но назову Зыкину, Магомаева и Русланову. Лидия Русланова, эта замечательная исполнительница русских народных песен, после концерта сказала: "Доченька, ты мне понравилась! Приезжай в Москву, я тебе весь свой репертуар дам".
- Скажите, Валентина Нимгировна, напоследок: вы счастливы?
- Я очень счастливый человек. Я сумела понять, что такое большое искусство и найти свое место в нем. Горжусь, что моя Калмыкия, мой народ, наше правительство и правительство России оценили мой труд. Но и я не ударила лицом в грязь!
Беседовала Лилия ЩЕГЛОВА
Этот голос просторный, как степь! / беседовала Лилия Щеглова // Правительственная газета. – 2009. – 10 апр.
А. ЛАКАЕВА
Дунь теңгрт хадгдна
Валентина Нимгировна Гаряеваг һанцхн Хальмг Таңһчд биш, энүнә меҗә һатц чигн әмтн сәәнәр медәд, энүнә цеңнсн сәәхн дуунд, һольшг сәәхн бәәдлднь авлгдснь маһд уга. Яшкульск района Яшкуль селәнд Нимгря Гаря Онкировичин болн Булһн Леджиновна Гаряевихнә олн үртә өрк-бүлд зурһадгч үрнь эн бәәсмн. Заяни билгтә күүкн ик бичкнәсн авн дуунд дуран өгсмн. "Алтн шорад даргддго" гидг үлгүр хальмг улст бәәдгинь меднәвидн. Арвн дөрвн үртә өрк-бүлд тату-тартгнь чигн бәәсн болх. Болв бийснь хальмг дуунд дурта эк-әцк хойрнь күүкндән көгҗмин сурһульдасхҗ чадв.
Ода Әрәсән болн Хальмг Таңһчин олн әмтнә артистк Валентина Нимгировна Гаряеван нернь холд туурад, мана теегин торһаг меддго күн гиҗ уга болх. Хамгин түрүнд эк-эцкиннь нилч энүнд бәәхнь маһд уга. Тегәд чигн иим билгтә күүк өскснднь цуг хальмг улс эднд ханлтан өргх зөвтә гиҗ санҗанав.
Мана газетин халхст бидн энүнә тускар хатяр бишәр бичнәвидн, цаарандан чигн бичхүвидн. Бембә өдрт һардг тойгиг умшдг улс В. Н. Гаряеван туск материалмудыг чигн умшсн болх. Ачта артистк пенсьт һарад хойр җил болҗ йовна.
Һольшг, сәәхн заңгта эн күүкд күн кениг чигн сәәнәр тосад, шог-инәдәрн авлна. Энүнлә күүндхд йир амр, йосндан билгтә күн мел тиим болх зөвтә. Билгтәв, таднас зөвәр өвәрц күмб гисн ухан энүнд төрүц уга. Тегәд чигн күн болвас, бичкн күүкд болну, эрән дунд наста көгшн күн болну, цу-һаралань әдл, һольшгар эн күүндәд, соньмсулҗах сурвр-мудтньтодрха, сән хәрү өгәд, цугинь әдлдньтевчнә. Олн әмтн дунд бәәһәд дасчксн күн эн.
Тегәд чигн ачта амрлһндан һарснаннь хөөн В. Н. Гаряева гертән хара сууҗ чадлго, Хальмг Таңһчин улсин көгҗмин оркестрт ода көдлҗәнә. В.В Карпенко эн оркестриг һардҗана.
Ду дуулдган ода чигн хайҗахш, репертуаран бәрәд бәәнә. Таңһчд болдг цуг байрин концертмүдт эн оньдин орлцад, сәәхн дууһарн әмтиг байрлулҗ йовна.
Кенднь чигн амр биш өдгә цагла Әрәсән болн Хальмг Таңһчин нернь холд туурсн ачта артистк В.Н. Гаряева үлгүрәрн, санан-седкпәрн, билг-эрдмәрн дорас өсч йовх баһ үйнрт бәәсн медрлән, дамшлтан нерәдәд, соньн болчкад өргн программ белдәд, олнәмтиг сергәһәд, шин дуд дасхад, ода шунҗ кедлҗәнә. Бичкдүдин үүдәлтин Герт хойр җилдән эн көдлҗ йовна. "Хальмг олн әмтнә дууна" кружок чадмгар һардҗана.
- Валентина Нимгировна манад хойр җилин туршарт көдлҗ йовна. Дууна билгтә күүкдиг шүүҗ авад, эднлә көдлнә. Нернь холд туурсн дууч багхшн өөдән эрдмтәһинь бидн йосндан медүвидн. Юңгад гихлә эклц классин бичкдүдәс авн ах классин сурһульч күртлән энүнә кружокд орхар шунна. Күн ямаранинь бичкдүд сәәнәр меднә гиҗ келснь орта юмн. Хамгин бичкдүдләнь, икчүдпәньчигн Валентина Нимгировна тегш, һольшг кевәр күүндҗ чадна. Тегәд чигн күүкд-көвүд энүг тевчдгнь медгдҗәнә. "Харңһуг уурлад суухин ормд, бичкн болв чигн гегә орулснь сән болх", эсий? Маднд Валентина Нимгироана Гаряева мел тиим гегән болҗана, - гиҗ бич-кдүдин үүдәлтин Герин директор Людмила Карловна Чурбанова келв.
Таңһчд болдг цуг байрт орлцад, энүнә кружокд ордг күүкд эврәннь билгәрн олн әмт байрлулҗ йовна.
- Билгтә, хальмг дуунд дурта цуг күүкд-көвүд тавдгч, зурһадгч классас авн ах класс күртл әмәҗ, ичл уга мини кружокд ирәд, орлцхинь оньдин күләнәв. Баһ наста үйнртән үлгүрәрн, санан-седкләрн, билг-эрдмән медсәрн өгчәнәв. Хальмг Таңһчин чинриг, сән-сәәхнинь улм өедлүлхәр шуннав, - гиҗ Валентина Нимгировна нанд келв. Өедән медрлтә, байн дамшлтта, өөдән цолта, нернь холд туурсн дуучас медрл авсн күн хол ухата, сән тоолврта болхнь маһд уга.
Кесггән күүндҗәһәд Валентина Нимгировнан дәкәд нег билгинь би медүв. Эн йир йөрәлч күн бәәҗ. Тиигчкәд, келдг цуг йөрәлмүдән эн чееҗәсн һарһад келнә, бийнь ухалҗ һарһна. Хальмг Таңһчин цугулст Валентина Нимгировна Гаряева иим йөрәлән нерәдҗәнә:
Очр-Вани гегән
Ора деернь солңтрҗ,
Мәәдрин Гегән сәкүснь
Маңна деернь одн болҗ солңгрҗ,
Делкән Цаһан аавнь
Деед сәкүснь өршәҗ,
Орчлңгин болн нарта делкән
Олн бурхд ончта мана
Улан залата хальмг улсиг
Олна өргәд багтаҗ,
Альк нег аюлас,
Дән-даҗгас,
Гем-шалтгас,
Нүдн-нүүрәс,
Келн-амнас
Гетлгҗ йовтха!
Ут наста, байрта
Сән-сәәхн җирһҗ йовтха!
Цаһан Саран сәәнәр йовулҗ,
Усн-цаснь хәәлҗ
Царңгар дүүрч,
Ноһан-өвснь шимтә болҗ,
Олн зүсн малмудт шимән өгч,
Эд-хувцнь элвг болҗ,
Сәәхн җил болһн
Насанавч,
Альк нег сән өдрән
байрта-бахтаһар тосч,
Инәдтә, шуугата байртаһар
Нәәрән кех болҗ.
Сән-сәәхн җирһцхәтн, – гиҗ иим сәәхн йөрәләр күүндврән төгсәҗәнәвидн.
Лакаева, А. Дунь теңгрт хадгдна: [Әрәсән болн Хальмг Таңгчин ачта артистк В.Н. Гаряеван тускар] / А. Лакаева // Хальмг үнн. – 1998. – Ноха сарин 26.
ТҮМДӘ Галина
Хальмг теегин өлзәтә үрн
Әрәсән улсин артистк Валентина Гаряеван
үүдәлтин 35 җилин өөнд
Сиврин ө-шуһу модн дотр геедрсн бичкн селән. Хальмгудын 11 өрк-бүл энд бәәнә – тедн дунд Нимгрә Һәрән өрк-бүл. Һәрән күүкн денгә-тавта Нәәмн таш көрч одсн терзин шилд кииһәрн бичкн цоорха һарһҗ авад, һаза юн болҗахинь шаһаҗ хәләҗәнә.
- Баав, Хар Миша аашна! – гиҗ байрлсн дууһар Нәәмн зарлв.
- Сән болхгов, ода Хар Мишад дууһан дуулҗ өгхич, – гиҗ экнь наадлв.
- Баав, би ямаран ду дуулхви? «Алтар бичсн бичг» гиһәд дуулнав. Хар Миша эн дууг йир таасна. Нанд балта өгх, – гиһәд күүкн тогльв.
Тиигхд эк-эцкнь чигн, эднә таньл Хар Миша чигн теднә өмн дуулҗасн бичкн күүкн иргчдән Хальмг Таңһчдан билгәрн нер һарсн дууч Валентина Гаряева болҗ олн әмтнә дурн - седклинь авлх гиҗ медҗәсн уга билә...
Бичкнәсн авн ду дуулхдан дурта биләв. Хальмг чигн, орс чигн ду –- соңссан дуулдг биләв. Хаҗуһас күн магтад, тоста һуйр, балта, боорцг һартм бәрүләд өгхлә - тернь нанд чилшго байр, ода орден бәрүлҗ өгснлә әдл ик бахмҗ болдмн. Улм урмд авад, дууһан чаңһаһад, мел зогслго дуулх дурм күрдмн. Эмәх, ичх гих юмн уга. Хөөннь школд сурхдан бас мел дуулдг биләв.
(Дуучин тодлврас)
Нимгрә Һәрәнд хоша бәәдг хальмгуд даңгин ирдг билә. «Замг сәәтд заһсн хурдг, заң сәәтд күн хурдг» гидгәр Нимгрә Һәрә үгин билгтә, һартан өөтә күн болад тоомср эзллә. Гертән ирсн гиичнрт «Җаңһр» дуулҗ өгдмн, дуулад, бииләд, уудьвран һарһдг бәәҗ. Авальнь – Булһн Леджиновна бас йир билгтә күн билә. Һаз-ртан бәәсн цагтан Булһниг хүрм, нәр болһнд дуудҗ авдг бәәҗ – хальмг ут ду кецү сәәхнәр дуулдг, домбр цокдг эрдмтә, сергмҗтә, һольшг заңта төләднь. Сиврт Нимгрә Һәрә һос уйад, баальнг кеһәд, Булһн Леджиновна болхла юм уйад өрк-бүлән теҗәдг бәәсмн.
Валентина Гаряева бичкнәсн авн хальмг дууна айсмуд бийдән шиңгрәҗ авла. «Дала Җаңһр», «Самбрин һурвн толһа», «Хар келн тоһрун», «Агчин улан бетк», «Алтар бичсн бичг» – эн дуудыг Валя экәсн соңсҗ дасч авсн болдг. Тиигәд Валян билг – эрдмин хаалһин эклцднь ач иктә аав-ээҗнь бәәсмн. Болв «Бамб цецг» ансамбльд Валяг шүүҗ авхла, артистк болх сана зүүсн күүкндән эк-эцкнь зөв өгсн уга.
- Нанд болхла мини эк-эцкм юңгад зөв эс өгчәхнь медгдҗәлә. Дуулна, биилнә гисн йосн көдлмш биш гиҗ эдн тоолҗасмн. Тиигчкәд 1957 җил шиңкән төрскн һаз-ртан –- Яшкульд нүүҗ ирсн бидн түрү бәәләвидн. Тегәд чигн көдлмшән хайчкад, Элст орад дуулнав, биилнәв гихләм эк-эцкм таассн уга. Зөв эс өгхләнь, би яһдм гиҗәһәд, «һурв хонад хәрҗ ирнәв» гиһәд Элстүр һарч йовлав. Һурвн хонг биш, һурвн сар давв. Тегәд мини ардас эгчм ирв. «Валя, чамаг аав-баав куләҗәнә.Дууч болхар бат шиидвр авсичн медәд, ода зөвшәрв. Чамаг эдн керлдшго, герәдән ир», – гив. Аштнь эцкм ирәд, мини дуулсн дууд г соңсад, шүүҗ авсн билг-эрдмин хаалһим йөрәлә. Экм мини седклим хальмг дуунд тусхасн күн билә. Хальмг ут ду дуулсим таасч соңсдмн, селегән өгдмн.
(Дуучин тодлврас)
Төрхәрә билгтә күүкн дарунь ончрад бәәв. Ансамблин ханьд орҗ дуулснас авн Валентина Гаряева дуучин билгин нуувчиг арднь орҗ дасв. Ансамблин һардачнр Н.Ц.Эрендженов болн Я.А. Абрамис баһ наста дуучин төлҗлтд ик нилчән күргв. Көгҗмин зокалмудла эн таньлдв, сцен деер бийән яһҗ бәрдгиг, дууна үг болһниг айсла дигтәһәр ирлцүлҗ залд суусн әмтнә седклднь яһҗ күргхиг медҗ авхар шунв. Дарунь гилтә Валентина «Бамб цецг» ансамблин солистк болв. Бичкнәсн авн седклдән хадһлҗ йовсн билгнь булгин цегән усн мет деврҗ бульглв. Баһ наста дуучин репертуарт ик зуудан ахр дун, лирическ дун, домбрт келдг дун орв. Хальмг улсин кезәнәс нааран дуулҗ йовсн болн өдгә цагин бәәдл җирһлиг бийдән тохрасн дууһар Валентина Гаряева олн әмтнә седклинь авлдг болв. Хөөчнрин, саальчнрин, туһлчнрин - хальмг теегин эгл улсин тускар һарһсн эн дуудыг хөөчин хошт, селәнәсойлын Герт, хотл балһсна концертн залд әмтн ниргҗ альх ташлһар тосдг билә. Тиигәд Валя дууна ончта билгәрн хальмг әмтнәннь дурн-седклинь авлсн дууч болв. 1962 җилд Валентина Гаряевад Хальмгин АССР-ин ачта артистк гисн өөдән нерн зүүлһгдв.
- Түрүн болҗ мини одсн Һазадын орн-нутг Моңһл билә, баһчудын делегацин ханьд 1965 җил Моңһл орлав. Маднла нег цусн-махн улс дунд гиичллһн йир соньн болв. Нег үлү моңһл улсин билг-эрдмлә сәәнәр таньлдх арһ учрв. Тендәс кесг шин ду авч ирәд, эврә репертуарт оруллав. «Җора Хоңһр», «Һарин арвн хурһн», «Көркхн күүкн бәәҗ би», «Ботхн», «Эңкр Моңһл нутг мини» - эн дуудыг мана хальмг әмтн икәр таасч тосв. Ут турштан би зурһа дәкҗ Моңһлд одлав. Болв тер мини түрүн гиичллһн әмтин гүн тодлвр үлдәв.
Тедү мет Францд одлһн мини бәәдл-җирһлд ончта йовдл болв. Бас шишлң делегацин ханьд йовлав. Тиигхд 1967 җилд Францд 500 өрк-бүл хальмгуд бәәнә гиҗ маднд келлә. Тедн маниг дуудҗ авад, шишлң тоовр кев. Мана бәәдләр Францин хальмгуд өврмҗ кеһәд бәәв. «Тадниг нааран йовулхларн шаңга хувц өмсксн болвзго», – гиҗ мана хувц-хунрин тускар эдн келв. Маниг кезәңк дүң-дүлә теегт малан хәрүләд, ард хоцрсн, бичг-тамһ меддго, ээмдән бүтн хувцн уга бәәнә гиҗ эдн санҗасн бәәҗ. Болв маднла харһад күүндәд, мана ду-би үзснә хөөн тиим тоолврнь ик эндү бәәсиг эдн бийснь медв.
Парижиг кесгтән һәәхҗ хәләввидн. Делкәд нер һарсн тууҗин бумбс, чонҗс, олн зүсн өңгәр герлтҗ гилвксн сөөни Париж, шорһлҗн кевтә олн әмтн, машин-цуг эн тоот өврмҗтә эүүдн болҗ медгдв...
(Дуучин тодлврас)
Хальмг дун Валентина Гаряевад җивр урһав. Хальмг дууна, хальмг сойлын күцц зөвтә элч болад Валентина делкә эргв. Чехословак, Лаос, Польш, Болгарь, Индь, Китд, Америк – моһлцг һазрин олн зүсн булңд хальмг улсин нер һарһад, хальмг дууна илвтә сәәхн айсар шар, цаһан, хар зүстә әмтнә седклинь догдлулв. Һазадын ордудт бәәдг хальмгуд Валентина Гаряеван үүдәлтиг ончлҗ таасна. Валя неңсг дун Хальмг у өргн теегин, хаврин салькнд һаңхсн бамб цецгәсин, бүр-бүр гисн хурта, сер-сер гисн салькта Бумбин орна тускар теднә тодлвр сергәдг бәәдлтә. 1988 җил Валентина Нимгировна Америкин хальмгудт хойр сардан гиичләд ирсмн. Хальмг дуунд дурта итклтә үүрмүдән олҗ авад, эндр күртл теднлә бат залһлда бәрнә.
Һазадын орнд ямаран һольшгар, күндтәһәр, таасч тосч авдг болвчн, хамгинха-лунар Валяг тосч авдгнь-хальмгин һазрин әмтн. Әрәсән улсин артистк Валентина Гаряеваг соңсхдан ик-баһ уга, икр-өрәсн уга цугтан дурта. Юңгад гихлә Валентина эврәннь насн-җирһлән хальмг дуунла заг угаһар залһсн күн. Әмтн дурта дуучиг эңкрләд, «мана Валя», «теегин хавлһ», «теегин күүкн» гиҗ нер өгснь учрта. Хальмг әмтн дотрас һарч ирсн, теңгрин заясн билгәрн цуг маднд байр-бахмҗ үүдәҗ йовх дуучин дуулдг дун, дуулдг янзньтедү дүңгә мана седкллә ирлцнә, кезән-кезәнәс авн өвкнрәс мана цусн-махнд шиңгрсн авг-бәрцлә ирлцнә.
- Үүдәлтин хаалһдан мини бәрсн күцәмҗс олн әмтнә дөңгәр, олн-әмтнә күчәр ирсн юмн. Олн әмтнә дурн нанд җивр урһав. Хальмг улсин дууна экәршго зөөрәс би утхҗ авдг биләв. Мини дууг әмтн таасчахинь үзхләрн, седклдм нарн урһад, улм сәәнәр дуулхар, улм билгән ясрулхар зүткнәв. Үүдәгч мини хаалһдм түшг болсн әмтиг оньдинд зүркндән хадһлҗ ханлтан өргнәв. Мана хальмг шүлгчнр Эрнҗәнә Константин, Калян Санҗ, Хоньна Михаил, Балакан Алексей, нань чигн мини репертуарт әмтн дунд ик тааслт олсн кесг шин ду немҗ өглә. «Дуулыч, Валя!» гидг Көглтин Даван шүлг нанд ик урмд үүдәв.
Хальмг дун мини хөв-җирһлм болв. Ямаран чигн зовлң, түрү-зүдүг, күмнә җирһлд харһд хату-мөтүг диилҗ һархдм дун түшг болна. һунта-дөнтәдән Сиврүр туугдад, әмд үлдсн үйин күн бив, тер төләд хальмг улсиг дарҗ хораҗ чадсн уга, билг-эрдминь хоосрулҗ чадсн уга гиҗ би оньдинд бахтнав. Деедсин заясн билгиг чикәр эдлҗ билг-эрдмин хаалһарн цааранднь уралан йовх омг өгтхә, гиҗ зальврнав.
(Дуучла көсн күүндврәс)
Валентина Гаряева туула җилд терҗ һарсн күн. Туула җилтә күн билгтә, кесн көдлмштән шулун-шудрмг, сән заңта күн болдмн гинә. Валентина Нимгировна минь, тиим күн бәәҗ. Әрәсән улсин дууч, Цуг союзн олн марһасин лауреат, «Улсин иньгллтин» ордента болн нань чигн олн өөдән ачлврта Валентина Гаряеван тускар бичх даалһвр авчкад, би дотран саглҗалав: билг-эрдмәрн туурсн, олн әмтн дунд нер һарсн эн дуучла яһҗ хальдҗ күүндхмб? Ямр нег зәңгчлә цаган үрәшгов гиһәд дурго болхла яахв? Болв харһад күүндснә хөөн Валентина Нимгировна төрүц тиим деегүр саната, караг биш күн бәәсинь медүв. Йир серглң заңта, шогч, наадч күн бәәҗ. Тегәд аштнь бийән гемшәвүв – хальмг дууг 35 җилин тур-шарт дуулҗ йовх күн деегүр заңта болх гисн ухан яһҗ орсмб! Юңгад гихлә дуучин седкл, заң түүнә дуулҗах дуунд ивтрҗ үзгддг биший. Валентина Гаряеван дуулдг дуд болхла хальмг күүнә у өргн седклинь, зовлңд даргддго зөрмг авцинь, түрү бәәдлиг аштнь диилдг омгта, серглң заңгинь тохраҗана.
Дуулыч, Валя, соңссув!
Дурта эврәннь җирһлдән
Эрдмән һарһад, сурсув,
Эңкр ээҗ төрскән,
Алтн айсар ниилүлҗ,
Алдр чимлһәр магт,
Ханлт чамдан өргсн
Хальмгиннь хүвд бап!
Валентина Гаряеван үүдәлтин хаалһднь күцәмҗс мөрдсн, дуучин өврмҗтә билгин өргмҗтә магтал болсн Көглтин Даван эн шүлгәр келврән төгсәсн ке болх гиҗ тоолҗанав. «Цеңнсн герлтә дууһарн, цевр цаһан седкләрн» Валентина Гаряева хальмг улсин билг-эрдмиг цааранднь цецгәрүлҗ, хальмг олн әмтңдән эңкр, өлзәтә үрнь болҗ бас чигн олн җилд нерән дуудулҗ йовтха гиҗ мана умшачнрин нерн деерәс дурдх зөв өгтн.
Түмдә, Г. Хальмг теегин өлзәтә үрн: [Әрәсән улсин артистк В. Гаряеван үүдәлтин 35 җилин өөнд] / Г. Түмдә // Хальмг үнн. – 1994. – Лу сарин 28.
Библиографический указатель литературы
|
