Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси





Скачать 160.52 Kb.
НазваниеЧаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси
Дата публикации26.08.2014
Размер160.52 Kb.
ТипУрок
100-bal.ru > Культура > Урок
Чаваш Республикин верену институче

Пусламаш класс кафедри

Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси

Патарьел районенчи

Палапус- Пашьеленчи петемешле пелу

Паракан ватам шкуленче верентекен

Прискина Светлана Валентиновнан курс есе

Шупашкар – 2001с.

Ум саамах

Учительсем яланах ачасене хайсен предмечепе касаклантарса яма, весен веренес камалне секлеме тарашассе, уроксене илертуллерех тумалли мелсем шырассе. Пурте пелессе енте, урокра вайа выляни ачасемшен саванас. Вайа ачасене веренме илертмелли, весен пуплевне аталантармалли паха майсенчен пери. Унта ачасем пер- перинпе камаллан хутшанассе, хайсен каласу челхине аталантарассе, веренекенсен хастарлахе усеет. Весенчен кашниех вайара мала тухасшан, сентерусе ятне илесшен. Вайара сентернешен чунтан хепертессе ачасем, сентереймесен вара пашарханассе. Апла пулсан, вайа выляна чухне кирле ответа тупас тесен, ачан самаях шухашлама тивет. Ачана шухашлама верентесси вара- учитель есен теп теллевесенчен пери. Шухашлама, мен кирлине шыраса тупма веренне ача веренуре елкерсе Пынине кашни учитель лайах анланать. «Кам маларах?», «Каман нумайрах?», «Кам хавартрах?» йышши вайасенче веренекенсен туйаме- сисеме пит лайах паларать.

Урокра вылякан вайасем сене материала самалрах, ытлашши тертленмесерех анланса илме, Аша хывма пулашассе, ас - тана аталантарассе, тавсарулахпа тимлехе устерессе. Палартна есе хавартрах пурнасласшан, ыйтава маларах хуравласшан тарашни веренекенен шухашлавне сивечлетет, ытларах каласма – сирма хистет. Унар пусне вайасенче шкул ачи умри йыварлхсене сентерме, кирле чухне хайне чарулла тытма, юлташесене пулашма ханахать. Ушканлах туйамне те аван аталантарассе вайасем. Весемех грамматика пелевне таранлатма, челхен шалти законесене, каткас пуламсене асархама, терес сырма та, каласма та пулашассе. Кирек менле вайа та ачасен пассивлахне сирсе яма, веренекен материалпа интересленме хистет; вайа выляса Аша хывна челхе материале ачан ас – таненче таран йер хаварать, нумайлаха сирепленсе юлать.

Дидактика ваййине хатерленне чухне сакна асра тытмалла: унан йерки, есесем ансат, анчах илертулле пулччар. Вай семи ессенче сес веренекенсем кирле самахсемпе, саамах майлашавесемпе, предложенисемпе хаюллан уса курассе.

Вайа ирттерне чух учителен терле дидактика хатересемпе ( теттесемпе, укерчексемпе, карточкасемпе, таблицасемпе, сава – юра йеркисемпе, тупмалли юмахсемпе, ваттисен самахесемпе т. ыт. т.е ) уса курма тивет. Сак материалсене шкул ачисемпе перле хатерлесен весен челхене тишкерес туртаме, харпар хай пултарулахне катартас камале вайланать.

Ваййа урокан хаш тапхаренче ирттересси урок теллевесенчен килет. Ачасен пелевне сиреплетмелле – и вайара е менле те пулин ханахава аталантармалла – и – сакпа малтанах пелсе тамалла.

Ачасем хайсем вылякан ваййа шутлесе маар, чанласах йышанни, хайсем тавакан ЕС пысак пелтерешле пулнине анланни кирле. Сака учитель вайа теллевне, йеркине менле анлантарса панинчен килет.

Лапка вайа ирттерме урокан кирек менле тапхаренче те меле. Терле хусканусемпе сыханна вайасене урок веснелле ачасен еслес камале чакса пырать, вайа вара хавхалантарать.

Вайасенче ачасен усемне, пелу шайне шута хурса йеркелемелле. Кесенрех классемшен, ака, ушканпа вылямаллиюрахла, асларах классенче веренекенсем вайа – амартусене килештеререх парассе.

Вайасене учитель хай ертсе пырать, ачасене те шанса пама пулать. Ку вал урок хаш класра иртнинчен килет. Хале терлерен вайасене кенекесенче те тупма пулать. Сапах та чылай чухне учительсем хайсем шутласа каларассе е терлерен вайасене улаштарассе.

Менлерех иртет – ха вайа? Чи малтанах учитель вайа ятне калать, менле материалпа уса курмаллине, мене асра тытмаллине, менле йыварлахсем тел пулассине пелтерет, вайа йеркипе паллаштарать, теслехсем илсе катартать. Учитель анлантаравесем кеске те усамла пулмалла. Ачасем вайа йеркине, теллевесене анланчес пулсан пуслама та юрать. Верентекен вайа менле иртнине санаса пырать, йыварлахсем сиксе тухсан пулашать, йеркене пасакансене асархаттарать. Хайсене тытма пелменнисенне перер е ытларах очко чакарма пултарать.

Вайасенчен чылайашне ике е висе ушкан хушшинчи амарту майла ирттерессе. Вайа ирттерне чух ушкансен вайе пер пекрех пулмалла. Кашни ушканрах лайах веренекен ачасем те пулччар, меншен тесен ялан пер ушкан мала тухни ыттисен камалне пусарать. Сапла пайлама та пулать: ике открытка илетпер, весене класри ачасен шуче чухле пая пайлатпар. Пайесене патраштарна хыссан, ачасем кашни перер татак илессе. Кайран весем сак укерчексене пустарассе. Кашни ача хаш ушканри пала пулать.

Уроксенче вайа выляма терлерен вахатуйарма пулать. КВН ирттерне чухне урок таршшепех амарту пулать. Ытти уроксенче вайа ирттерме 5 – 8 минут уйарма пулать. Вайа васленсен петемлетюсем тумалла, сентерусесене палартмалла. Вал е ку ушкан меншен мала тухнине анлантарса пама пелмелле. Петемлету туна чухне мала тухнисене мухтав самахе тивтер, каярах юлна, анчах есе терес пурнаслана ачасем те ыра саамах илтчер.

Верентеве курамларах, илертуллерех тума терле тесле укерчексемпе уса курни чылай пулашать. Укерчексем хаш саамах менле япалана пелтернине кус умнее каларассе, сыханулла пуплеве аталантарма пулашассе. Укечекле карточкасене кашни ача вали хатерлесен аван, меншен тесен вал кирле темапа харпар хай теллен еслеме май парать. Карточкасенче чер чунсем, йывас – курак, сават – сапа, сетел – пукан санланна е сюжетла укерчексем тупмалла. Савнашкал дидактика хатересемпе учитель терле ханахтару тавать, вайасем ирттерет. Самахран, « Сивеч кус » ваййа сапла йеркелессе. Учитель 6 – 7 е ытларах япала укерне карточкана сур минут хушши ачасен уменче тытать те тепер майла саварать. Хале енте веренекенсен астуса юлна япала ячесене хаварт каласа тухмалла. Каман асенче саамах ытларах юлна, сава сентерет. Вайа теллеве – веренне лексикана аса илсе сиреплетесси.

Вереневе усалла тума тестсем те пулашассе. Пелтерешне кура тестсем терлерен пулассе. Весем ку е вал веренекенен тавра курамне, асне, тавсарулахне палартма кирле.

Тестсемпе еслеме пите ансат. Ыйтусене хуравлана май петемлету катартавесем хайсемех кус умнее тухса пырассе. Уса куракан тестсем те чаваш челхипе шкул ачасен пелу шайне тереслеме май парассе. Тестсемпе еслене чух ачасем турех касакланма пуслассе. Кашни ыйту хыссан 2 е 3 хурав пана. Веренекенсен сав хуравсенчен перне – терессине палартмалла. Тестсем лайах ене вал – тереслеве кеске вахатра туса ирттерни. Есен суррине те терес туман пулсан анчах « 2 » - пе хакламалла.

Пер – пер темана веренсе петерне хыссан, петемлету урокенче викторинасем ирттерме пулать. Урок весенче темисе минут викторина ирттерни ачасен камалне секлентерет, программа материалне лайахрах астуса юлма пулашать. Шкулта вулана е кашни хай теллен килте вулана тарах та викторинасем ирттерме пулать. Кашни урокрах вайа тата кану саманчесем пулмалла.

« Алфавит » темана петемлетесси.
Урок теллевесем: 1. Алфавитпа уса курма ханахтарасси.

2. Орфографи словарепе еслеме ханахтарасси.

3. Ачасен пуплевне аталантарасси.

Катарту хатересем: « Чаваш алфавичен сас паллисем » таблица; « Асамла чечек »; Карточкасем.

Урок юхаме:

« Асамла чечек » вайапа уса курса веренне темана аса илетпер. Анна ирттерме хытарах хутран касса каларна сиче сескелле чечек кирле. Кашни сеске урах тесле пулмалла, тунтер енне пер – пер ыйту е ЕС сырса хумалла. Вылякансем доска умнее тухассе те перер сеске татса илесс, ун синчи ыйтава хуравлассе. Вайара терес хуравлана ачасем сентерессе.

Ыйтусем: 1. Мен вал алфавит?

2. Чаваш алфавитенче пуре мисе сас палли?

3. Чаваш алфавитенче мисе уса тата хупа саса?

4. Сасасене сырура палартма менпе уса курассе?

5. Алфавита пелни мен тума кирле?

6. Чаваш алфавиче вырас алфавитенчен менле сас паллисемпе уйралса тарать? т. ыт. те.

Каман кусе сивеч, кам алфавита лайах пелет.

Доска синче « Чаваш алфавитенчи сас паллисем » таблица. Ачасен таблицана пахса сас паллисене алфавит йеркипе хаварт тата терес каласа тухмалла, сав вахатрах весене таблицара катартса пымалла.
Чаваш алфавитенчи сас паллисем



В Б Ё Е Й З Л А Г Д Ж
И К М А Н Т П Х Ч О С
Р С У Ф Ц Ш У Щ Ь Ы Ъ
Я Ю Я



Карточкасемпе еслесси.
Ачасене карточкасем валессе пана. Кашни карточка синче 15 – шер саамах. Весем пер – пер темапа сыханна самахсем те пулма пултарассе. Веренекенсем сак самахсене алфавит йеркипе вырнастарса тетрадьсем сине сырмалла. Ку есе тума ачасене вахат памалла, калапар 5 – 7 минут. Карточкасем синче сакан пек самахсем пулма пултарассе.

1к. Карак, шапчак, сахан, чакак, тарна, куккук, асан, улатакка, курак, хурчка,чекес.

2к. Пата, аш, самарта, Яшка, лапша, су, какай, хуплу, канфет, сухари, майар, сахар, кукаль, печени, перемек.

3к. Урам, чечек, сетел, пилеш, камака, урай, чурече, алак, диван, сип, кесье, хуран, лаша, валашка, эмел.
Кам хавартрах вулама пултарать.
Доска сине числосем сырна. Ачасен сак числосем хысне менле ваттисен самахе пытаннине вуласа пелмелле. Теслехрен: к – 15, а – алфавитра 1 – меш.


22

2

14

2

20

23

1

17


с а к а р т а н



1

21

15

12




22

24

14


а с л и с у к
Кам маларах вулать, анна вали уйрам ЕС паратпар. Терес пулсан есне сийенчех хаклатпар.


14

24

22




27

2

20

1

23

34


к у с х а р а т ь



23

7,




1

15




23

2

4

1

23

34


т е а л т а в а т ь
Ачасене канса илме.

Доска патне учитель калана ачасем тухассе. Учитель весене алфавит йеркипе вырнасса тама хушать. Пер пек хушаматла пулсан ачасен ятне пахассе. Ыттисем терес танине тереслессе.

Доска синче сас паллисем. Ачасем тухассе те весен алфавитри куршисене сырса хурассе. Ку вайа « Сак сас паллисен куршисене тупар ».





н










с

















м н о с с т
Веренекенсен терлерен словарьсемпе еслеме пелмелле. « Алфавит » темана веренне хыссан ачасем орфографи словаренче самахсене хайсем теллен тупма путларассе. Кирле самаха тупас тесен самахри иккамеш, виссемеш тата ытти сас паллисене пахмаллине асархаттарса хавармалла.

Самах диктанче.
Ал – ура, аш – какай, вай – хал, выльах – черлех, емет – шухаш, йепе – сапа, кил – йыш, пит – кус, сарт – ту, сет – су.

Веренекенсемку диктанта словарь синче тупса сырассе.

Словарь синче енчек саамах тупассе. Терес сырасси синчен каласна хыссан доска сине сырса хуратпар. Ку шухашлама хистекен вайа. Вал Пите ансат та самал. Анна кашни класрах терле темасене веренне вахатра ирттерме пулать. Пер харасах класри петем ача хутшанма пултарать.

Веренекенсем черетпе тухса кашни сас палли айне висшер саамах сырмалла. Унсар пусне тата юпари самахсене алфавит йеркипе сырмалла.
е н ч е к
Елчек нарас чара емкеч калуш

ентеш нара чекес ене кересе

ещек никес чере ерет кирпеч
Учитель ачасен хуравесене петемлетет, журнал сине отметка лартать.

Учитель петемлетне вахатра ачасем тестсемпе еслессе. Весене хут листисем сине ыйтусем сырса пана. Хуравесене анчах тетрадьсем сине сырассе. Урок вахачепе тирпейле уса курсан сак ессене пурне те туса елкерме пулать.
Тест ыйтавесем:


  1. Чаваш алфавитенче пуре:

    1. 37 сас палли

    2. 33 сас палли

    3. 35 сас палли




  1. Чаваш алфавитенче:

    1. 17 уса, 20 хупа сас палли

    2. 13 уса, 22 хупа сас палли

    3. 11 уса, 22 хупа сас палли




  1. Семсе уса сасасене палартар:

    1. ы, и, у, у, е

    2. е, у, а, а, о

    3. е, е, и, у, э




  1. Хыта уса сасасене палартар:

    1. а, а, у, ы, о

    2. а, е, у, и, а

    3. у, о, ы, и, а




  1. Чаваш алфавитенче сасса пелтермен мисе пала:

    1. 2

    2. 1

    3. 3




  1. Алфавит йеркине асархар: хаше терес?

    1. а, б, в, г, д, е, ё, е, ж, з, и…

    2. п, р, с, с, т, у, у, ф, х, ц, ч…

    3. и, й, к, л, м, н, о, п, р, с, т…




  1. Хаше терес? ш сас паллин куршисем:

    1. ц, ш, щ

    2. ч, ш, щ

    3. ч, ш, ь




  1. Хаше терес? Е сас паллин куршисем:

    1. е, е, ё

    2. ё, е, ж

    3. е, е, ж


Хуравсем:
Ыйту 1 2 3 4 5 6 7 8

Хурав 1 2 3 1 1 2 3 2
Хашпер ессен хушса каланисем пур


  1. « Самах туп! »

    1. пурак самахри ике сас паллине улаштарса пулна.

    2. 1 утамра алфавитри 14 – меш сас паллине 19 – мешпе улаштармалла.

    3. 2 –меш утамра алфавитри 1 – меш сас паллине 2 – мешпе улаштармалла.


Хурав: пурак – курак – курак



  1. « Сас паллине туп ! »

  1. Вал малатук, купаста самахсенче пур.

  2. Вал ата, парас самахсенче те пур.

  3. Алфавитра 2 – меш.

Хурав: а


    1. « Йываса пала! »

  1. 5 сас паллирен тарать.

  2. н сас паллипе петет.

  3. 1 – меш сас паллийе алфавитра 36 – меш тарать.


Хурав: юман


    1. « Менле саамах? »

      1. 7 сас паллирен тарать.

      2. 1 15 26 1 4 12 23

      3. сас паллисене вырнастарса тухма йышанна йерке.


Хурав: алфавит


    1. « Картлашкапа хапар! »

Ике командана та хыта хут сине укерне клеткасем паратпар. Хаш команда маларах клеткасене тултарать, сав команда сентерет.

7 – меш йеркере пытана саамах, уйах яче, вуланмалла.


1






2









3












4















5


















6



















1 – сут санталак пуламе

2 – санах алламалли хатер

3 – весен кайак

4 – йывас пайе

5 – килти выльах

6 – Чаваш алфавитне йеркелекен
Хурав: 1. юр 3. акаш 5. качака

2. ала 4. турат 6. Яковлев


    1. « Патранчака вырнастар! »

Сак сас паллисене пана:


н




а




ш




м




а




к



Ачасен сав сас паллисене вырнастарса самах тумалла. Хаш команда маларах петерет, сав сентерет.
Хурав: кашман


    1. « Кам хавартрах ! »

Сак ваттисен самахне вуламалла:

25

20

14

7

17

16

7

17

///

2

19

23

1

///

19

24

15

17

2



Хурав: Укермен аста пулна.


    1. « Мен вал? »

Уса саса манан пулсассан тапра ашенче пуранакан чер – чун пулатап, уса саса сан пулсан – сунат сарса весетеп.
Хурав: аман - асан
Асархаттарни: Пере терес хуравларе пулсан, тепер ыйтава та сав ушканах хуравлать. Пелмесен ыйту тепер ушкана кусать.
Тепер вайа вал « Ваттисен самахне вырнастар. »
Ку ваййа выляма класса ике ушкана пайламалла.Пер ушканне ваттисен самахесене ( пусламашесене ) сырна карточкасене памалла, тепер ушканне – ваттисен самахесен весне сырнисене. Учитель хушна тарах пер ача карточка сине мен сырнине вуласа парать. Ыттисем анна итлессе, весен ваттисен самахен тепер пайне е пусламашне, е весне тупмалла.
Сак ваттисен самахесемпе уса курма пулать:
Есрен ан хара, вал хай санран харатар.

Пер сын сурать – типсе пырать, халах сурать – куле пулать.

Сакара чамласа си, самаха шухашласа калас.

Уй кусла – варман халхалла.

Сиве яшка сиветмест, сивее саамах сиветет.

Кам сер – шыва юратать, вал ташмана кураймасть.

Вайа ачасене веренме илертмелли, пуплевне аталантармалли мелсенчен пери. Урокра ачасене хайсем теллен еслеме ханахтарни веренупе воспитании есенче пысак ситену тума пулашать. Хай теллен еслеме ханахса ситне ачан веренуре тимлехе сителекле пулать, пелеве унан сиреп. Вал верену материалне лайах анланать, унан пултарулахе те уссех пырать.

Ачасене хайсем теллен еслеттермелли мелсем нумай. Весемпе уса курасси, палах, учитель пултаруллахенчен килет. Анчах та кашни урокрах, учебникпа уса курнисер пусне, терлерен катарту хатерепе, урока черелех кертмелли мелпе уса курмалла.

Кашни урокрах ачасем анланса пырсан, урокра активла еслесен, чавашла терес те илемле калассан, учитель есе сая каймаре теме пулать.

Уса курна литература:


  1. Чаваш челхипе культурине веренес ыйтусем. – Шупашкар: Чаваш кенеке изд – ви, 1993. – 104 с.




  1. Сергеев Л. П., Ефремов В. Е.


Грамматика ваййисем: 1 – 4 -меш классем вали – Шупашкар: Чаваш кенеке изд – ви, 1991. – 144 с.


  1. Сергеев Л. П.

Грамматика ваййисем. – Шупашкар, Чаваш кенеке изд – ви, 1982. – 136 с.


  1. Воронцов Г. И.

Ача – пача ваййисем. – Шупашкар, 1992


  1. Сергеев Л. П. Чаваш челхипе пусламаш шкулта веренессин хаш – пер ыйтавесем. – Шупашкар, 1998.


Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси

Добавить документ в свой блог или на сайт

Похожие:

Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси iconКол-во
Пусламеш класри чаваш челхи урокесенче теллевесемпе задачисем саксем пулса тарассе
Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси iconЧăваш чӗлхи программине тӗпе хурса 7 класра чăваш чӗлхи урокӗсен...
Чăваш чӗлхи программине тӗпе хурса 7 класра чăваш чӗлхи урокӗсен шучӗ 68 сехет. Кунта тӗрӗслев урокӗсем 10 сехет, капла уроксен шучӗ...
Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси iconТематическое планирование по чувашской литературе Классы
Чаваш литератури : 8 класан веренупе вулав кенеки/ В. П. Никитин (Станьял) пухса-сырса
Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси iconПуçламăш классенче чăваш чĕлхи урокĕсенче электронлă пособисемпе усă курасси
Иванова Раиса Александровна, Тёвай район нчи Т. мер шкул нче пу=ламёш класс ачисене в рентекен
Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси iconЧувашской Республики Муниципальное бюджетное образовательное учреждение...
Иртне уроксенче тата иртне сулсенче чаваш халах юррисем синчен мен вереннине аса илсе сиреплетесси
Чаваш челхи урокесенче вайасемпе уса курасси iconПрограмма по формированию навыков безопасного поведения на дорогах...
Глаголён пурлё тата =уклё формисем: пулас форми? Глаголён наклонени тата вёхёт формисем? В. семпе кала=ура вырёнлё усё курасси тата...


Школьные материалы


При копировании материала укажите ссылку © 2013
контакты
100-bal.ru
Поиск