Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\сен кандидач\, Ч=ваш Республикин в\ренъ институч\н доценч\





Скачать 430.64 Kb.
НазваниеЮ. М. Виноградов филологи =сл=л=х\сен кандидач\, Ч=ваш Республикин в\ренъ институч\н доценч\
страница2/4
Дата публикации26.08.2014
Размер430.64 Kb.
ТипДокументы
100-bal.ru > История > Документы
1   2   3   4

Т\к\рё

Т\к\рё ик\ ялтан т=н=: Т\к\рё Иёей тата Т\к\рё Тохтар. Хал\ икк\ш\ те ёук \нт\. В\сем 70-м\ш ёулсен варринче Ё\н\ Шупашкарпа п\рлешсе кайн=. Паянхи кун хула х\рринчи в=рман к=на «Т\к\рё кати» ятпа сыхланса юлн=.

/л\к ик\ ял ёум\нче Ат=л ёыранне ёитекен ик\ тар=н ёырма т=с=лса выртн=. В\сен т\п\пе тиевл\ лавсем турттарн=. Хал\ ёав ёулсем т\рл\рен т\мсемпе хупланн= \нт\.

1929 ёулта ку ялта «Моряк» ятл= колхоз й\ркелен\. Ун=н п\ррем\ш председател\ Василий Иванович Крылов пулн=.

Ё\н\ Шупашкар хулине тума пуёличчен ялта 280 хуёал=х пулн=. Хал\ ял выр=н\нче Владимир кнеё яч\пе хисепленекен илемл\ собор м=наёл=н кур=нса ларать, таврана илем кърет.

Паникасси

Пани ятл= ёын пур=нн= тет. Ир\кл\ те телейл\ пулн= в=л.

XVII \м\рте х=йне валли ч=н-ч=н ч=ваш ёурч\ ё\клеме пултарн=, анчах та п\ччен нумай в=х=т хушши пур=нман. Ял пулмалли выр=н=н теп\р енче часах Чурек ятл= ёын та ёурт тума тыт=нн=. Ёапла вара, Паникасси ял\н историй\ пуёланн=. Архив докуменч\сем т=р=х ялта ёурт йышл=н лартма 1644 ёултан Панипе Чурек ятл= ёынсенчен пуёлан=. Ку выр=нта х=йсем валли ч=вашсем к=на мар, ёарм=ссем те, тутарсем те ёурт-й\р ёав=рн=.

Архив ё=л куё\сем \нентерн\ т=р=х, \л\кхи в=х=тра, т\р\ссипе каласан 1552 ёулта, ш=пах ёак выр=нта, Ёавал ту т=р=х\нче, выр=спа тутар ёар\ ёап=ён=. Ёап=ё=ва Шмель хан х=й п=хса т=н=. Хусан хан\н ёыннисем юхан шыв х\ррипе вырнаён=. Шмель хан вара х=й\н ёыв=х ёыннисемпе М=н Ёавал=н сылт=м ёыран\нче т=н=. Тутарсем х=йсен т=шманне ё\нтереймен. В\сен ир\кс\рех в=рман урл= С\нт\р еннелле чакмалла пулн=. Ку пул=м Паникасси ял\ м\н авалтан ёап=ёулл= выр=нта ларнине пал=ртать. XVI \м\рти Межевани к\некинче Паникасси пат\нчен К=кш=м юхан шыв\ урл= Шупашкартан Хусана ёул выртн= тени пур. IV Хаяр Иван ёар\ ш=пах ёак ёулпа тутар хан\н т\п хулине ёул тытн= иккен.

Ял П\ррем\ш Пет\р патша в=х=т\нче Шуркасси ятл= пулн=. 1930 ёулта Паникассинче «Шуртан» ятл= колхоз й\ркелен\. Коллективизацие пула пулса кайн= Паникассипе Шуркасси ял п\рлеш\в\.

Тосинкасси

П\ррем\ш Пет\р в=х=т\нче Раёёейре ёар карап\сем т=васси в=йл= аталанн=. Ун валли паха юман материал кирл\ пулн=. Ч=ваш ё\р\ ёинче юман в=рман\сем йышл= пулн=. Куна паллах, карап т=вакансем, ас=рхамас=р т=ма пултарайман. Ч=ваш ё\р-шывне Четаков, Ригоф, Ахмач пуёаруё=сем (предпринимательсем) ёитеёё\. /ёл\ ёынсем малтан К=кш=м юхан шыв\н сылт=м ёыран\нче х=йсене валли выртса т=ма выр=н хат\рлеёё\. Ёапла май Четаково ятл= выёё=лкк= пуёланса каять. Часах ёак выё=лкк= хал=х\ Хур=н Ч=к=р ял\н ёыннисемпе йышланать. Хур=н Ч=к=р ял\ вара XVII \м\рте М=н Ч=к=рпа Анаткас ял\сем хушшинче вырнаён= пулн=. Прачак ёул\ (търр\н касн= ёул) вара ёак ял ёум\пе иртн\. Ёав=нпа та М=н Ёавал тата Рикша юхан шыв\сем патне ёитме пит\ мелл\ пулн=. Ку ёул выр=нне Шупашкара Хусан хулипе ёых=нтаракан Хур=н ёулне хывсан Хур=н Ч=к=р ёыннисен пурн=ё\ йыв=рланать, м\нш\н тесен, ку выр=нта в=р=-хурах алхасн=. Йыв=рл=ха пула Хур=н Ч=к=р ёыннисем х=йсем валли ё\н\ выр=н шырама пуёлан=. Х=ш\-п\ри Четаково выёё=лккинче пур=нма пуёлать. Ёапла вара Тосинкасси ял\ ъсме тыт=нать. Архиври хутсем т=р=х, ял 1746 ёулта пуёланн= теме пулать.

Тосинкасси ёыннисем \л\кхи ч=вашсен т\нне, й=ли-й\ркине п=х=нса пур=нн=, выль=х-ч\рл\х \рчетн\, пул= тытн=. Ку ен\пе М=н Ёавалпа К=кш=м юхан шыв\сем юнашарах пулни те мелл\ пулн=. В=лча сапн= в=х=тра Каспи тин\с пулли (осетр, белуга) М=н Ёавала ёити х=парн= тет.

Ял х=й\н пултарулл= ёыннисемпе тив\ёлипех мухтанма пултарн=. Х\рар=мсем пир ёинче т\рлен\. Ёав=нпах пул\ х=й в=х=т\нче Тосинкассинче ик\ хутл= ёуртра «Паха т\р\» фабрик=н филиал\ вырнаён= пулн=. Арёынсем вара хул=ран т\рл\рен карёинкка, с\тел-пукан, т=рантас авн=. «Хромка» текен хут куп=с т=вакан =стасем те пулн= в\сен хушшинче. Кашниех х=й п\лн\ пек \ёлен\, укёа тун=.

Тосинкассисем хушшинче ир\кл\ шух=шлакансем те, революционерсем те пулн=. Патша указ\пе ир\кл\ шух=шлакансене штрафлан=, хул=па ёаптарн=, ялтан к=ларса ян=, Ё\п\ре =сатн=. Ёав=н пек ёынсенчен п\ри Николай Маркович Марков пулн=. +на 1887 ёулта Ё\п\ре =сатн=. Ялти теп\р ёамр=к Куёма Савельевич Савельев Ч\мп\рте ч=ваш учител\сене хат\рлекен семинарире в\ренн\. В\ренсе п\терн\ хыёё=н Харьков хулинче учительте \ёлен\. 1905-1907 ёулсенчи революци \ёне хутш=нн=ш=н Куёма Савельева арестлен\ те Харьков т\рминче ёакса в\лерн\.

1850 ёулхи метрика к\неки т=р=х, ялта 58 ёуртра 469 ёын пур=нн=. Тосинкассинче Василий Алак\р ч=ваш писател\, Егор Иванов художник ёуралн=. Ч=ваш АССР\н сывл=ха сыхлас \ёне й\ркелекен\ А.И.Ананьев та ёак ялтанах.

Чиканкасси

Архив докуменч\сенче Чиканкасси ялне XIX \м\р варринче ас=нма пуёлан=. Ун=н яч\ ку выр=нта чикансем чар=ннипе ёых=нн= тесе пал=ртаёё\. Ял Ат=л=н сылт=м ёыран\нче с\м в=рман варринче вырнаён=. В=л в=х=три хресченсен пурн=ё\ ытла та йыв=р пулн=. В\сем т\рл\рен хырё=, куланай тълен\. Хресченсем п\ч\к ёуртсенче пур=нн=. Нумай=ш\н выль=х-ч\рл\х тытма та х=ват ёитмен. Нушалл= пурн=ёа пула ёынсем унччен пур=нн= выр=нсене п=рахса с\м в=рмансенче хътл\х шыран= та \нт\. Чиканкасси ял\ те ёак=н ев\рл\ в=х=тл=х хътл\х пулса т=н=. В=л в=х=тра Раёёейре тарса ёърекен хреченсене тытсан явап тыттарн=, каялла х=йсен ёуралн= выр=н\сене тав=рн=. Чиканкасси ял\ с\м в=рман варринче вырнаёни вара ёак хресченсемш\н ё=л=н=ё пулн=: в\сене кунта шыраса тупайман. Ёак=, ялтан тухмалли ёул п\ртен-п\рре пулнипе те ёых=нн= пулас.

Ялти чи п\ррем\ш ёынсем Трофим, Демьян, Илле, Иван ятл= ёынсем пулн=. Чи асли Илле пулн=. Ёав=нпа та =на старост=на суйлан=. Яла ник\слекенсем х=йсен ёемйисемпе Сатиркасси тата Куснар ял\сенчен куёса килн\.

1861 ёулхи хресчен реформи хыёё=н Чиканкассисем Ш=м=ш тата Т\к\рё ял\сем еннелле ёул тун=. Ёак ёулпа 1865 ёулта ёъреме тыт=нн= тесе пал=ртаёё\.

Чиканкассисем ё\р \ёне к=м=ллан=. В\сем ъстерн\ пахча ёим\ё\ те тул=х пулн=. Ар ёынсем Ат=л ёинче бурлакра \ёлен\, Астрахань к\п\рнине т=вар к=ларма ёърен\, анчах та в\сенчен ытларах=ш\ пул= тытнипе т=ранса пур=нн=. Ялти хал=х=н пурн=ё\ ытларах Ат=л юхан шыв\пе ёых=нн= тесе п\т\млетме пулать.

Шупашкар ГЭСне тата в=йл= вольтл= линие тума пуёлан= май Чиканкасси ёыннисене яланл=ха пур=нма Ё\н\ Шупашкара куёарасси ёинчен Ч=ваш АССР Президиум\н Асл= Совеч\ 1974 ёулта указ к=ларать. Ч=ваш АССР Президиум\н Асл= Совеч\ 1975 ёулхи 18 декабрьте йыш=нн= указ\ т=р=х, Чиканкасси ялне Шупашкар район\н ял список\нчен к=ларн=.

Шуркасси

Шуркасси ял\нче палл= ёынсем ъссе ёит\нн\. В\сенчен А.Силов художника, ял хуёал=х Министерствин т\п агрономне И.Гаврилова, техника =сл=л=х\сен кандидатне К.Егорова, хими =сл=л=х\сен кандидатне Т.М.Матвеев=на, физика =сл=л=х\сен кандидатне А.В.Павлова, медицина =сл=л=х\сен кандидатне Н.М.Петрова, М.Федоров генерала, В.Сепанов (Урпаш) поэта, А.Тогаев композитора ас=нмалла. Уйр=мах Каховскисен ёемйине пал=ртас пулать. О.И.Каховская - биологи =сл=л=х\сен кандидач\ пулн=. Василий Филиппович Каховский вара нумай ёул Шуртан т=р=х\н историне т\пчен\.

Шуркасси к\пер\нчен М=н Ёавал еннелле п\р 150-200 метрта \л\к-авал пир\н м=н асаттесем пур=нн= иккен. В\сем ку т=р=хра пир\н эр=ри I \м\ртех пур=нн= тесе пал=ртаёё\ учен=йсем. 1927 ёулта Шуркасси ё=випе К=кш=м юхан шыв\н сылт=м ёыранне т\пчен\. Ун чухне те т\л\нмеллисем нумай туп=нн=. Тосинкасси ял\н ёыв=х\нчех п=лхарсен керамикине, ч=вашсем ус= курн= сав=т-сапана, п=лхарсен бронза пиёиххий\семпе турисене тупма май килн\. 1950 ёулта Шуркасси т=р=х\нче т\пчевё\сем мамонт ш=ммине, вут чул\нчен тун= ё\ё\сене, ё\мрен (ух= й\пписен) в\ё\сене, т\рл\рен керамика тупн=. Тупн\ япаласем ку т=р=хра авалхи ёынсем сак=р пин ёул каяллах пур=ннине к=тартса параёё\.

Шуркасси ял\ пуёланса кайни те х=йне май пит\ к=с=кл=. Монгол тутар\сем тап=ннипе ч=вашсем малтан Ат=л=н сулахай ен\пе С=р т=р=хнелле тарн=. Кайран вара темле с=лтава пула в\сем ёурё\р-х\вел тух=ё еннелле п=р=нн= та М=н Ёавал в=рринче (устье) чар=нн=. Т=шмансенчен сыхланма ёир\п те шанч=кл= ёуртсем тун=. Ёарм=ссемпе тусл= та кил\штерсе пур=нн=. Ял чи малтанах Шуртан ятл= пулн=. Пуёланасса ку ял 1596 ёулсенче пуёланса кайн= пуль тесе шутлаёё\. Ч=вашсемпе ёарм=ссем 1781 ёулччен юнашарах пур=нн=. Кайран вара ёарм=ссем Ат=л теп\р енне пур=нма куён=, анчах та XVII \м\р в\ё\чченех ч=вашсемпе ёарм=ссен п\р ял п\рлеш\в\ пулн=. Ку п\рлеш\ве Шуркасси ял\ те, ёарм=ссен Иван-Беляк ял\ те к\н\. Вул=с\ те в\сен п\р пулн=. Икк\ш\ те в\сем Кокшайск вул=сне к\н\. Каярахпа Шуркассисем ёыннисем Писарино вул=сне (хал\ Ш=м=ш ял\) к\н\. Ял ёыннисене К=кш=м х\рринчи ё\рсемпе ус= курма ир\к пан=.

Шуртан историй\нче пулса иртн\ истори саманч\сем пит\ пуян. Шуртан хал=х\ х=й\н хастарл=х\пе, п=лхав ё\клеме юратнипе пал=рса т=н=. Кашни ёынах \ёлеме пултарн=. Ат=л т=р=х Астрахане ёити сул= юхтаракан Шуркассисене таврари ёынсем пурте п\лн\. Пул= тытас ен\пе те =ста пулн= Шуркассисем. Хурт-х=м=р \рчетн\. Х\рар=мсем ё=мран тут=р ёыхса сутн=. Ё=м ат= й=валакансем те йышл= пулн=. Ял й\ри-тавра юман в=рман\ кашласа ларни, тул=х та пуян ё\р сар=лса выртни – ёаксем пурте ял-хуёал=ха тата т\рл\рен =стал=ха туллин аталантарма май пан= паллах.

М\н тесен те, Сталин репрессий\ ял ёыннисен пурн=ёне хура й\рпе с=рлан=. Тул=храх пур=накансен ёемьесене Ё\п\ре =сатн=. В\сенчен Г.Кузьмин, М.Яковлев, П.Андриянов ёемйисене ас=нмалла. В.Ермолаев, Н.Кириллов тата ытти тър\ к=м=лл= ёынсем вара «хал=х т=шман\» ята илтн\. Т=ван ё\р-шыв=н асл= в=рёи те хуйх=па нуша к=на илсе килн\. Ар ёынсем фронта кайн=, х\рар=мсене окоп чавма ян=.

Шуркасси ял\н урам\сем калама ёук тър\ те тик\с пулн=, ёуркунне еш\л ёулё=, т\рл\ т\сл\ чечек =шне путн=. Иртсе ёърекенсене х=йсен илем\пе тытк=нлан=. Ёак илеме ял варринчи Асам т=вакан Микула (Николай Чудотворец) яч\пе хисепленекен чиркъ татах та пуянлатн=. Чиркъ малтанхи в=х=тра йыв=ёран пулн=. 1792 ёулта вара =на кирп\чрен купаласа лартн=. 1938 ёулта чиркъ т=ррине вырнаётарн= ё\р п=т таякан бронза чана ё\р ёине ыв=тса пай=н-пай=н касса ваклан=, чирк\ве х=йне те сирп\тн\ куна ял историй\н чи хура кун\ тесе шутлаёё\ Шуркассисем. Й\ри-тавра ёынсем мак=рни к=на илт\нсе т=н= в=л в=х=тра.

Тар к=ларса \ёлесе, пус ёумне пус хушса, п\т\м в=йа пухса туса лартн= пъртсене п=сса, ял выр=нне завод=н корпус\сене тума пуёласан Шуркассисем х=йсен хулана пур=нма куёма тивнине =нланса илеёё\ те куёёульпе й\ме тыт=наёё\. /м\р\пех ё\р ёинче \ёлесе т=ранса пур=нн= хал=хш=н пыс=к хуйх= ур=х ним те пулма пултарайман. М\н тесен те, Шуркасси ял\ ё\р ёинчен п\т\мпех ёухалман-ха. А.Михайлов, Н.Николаев. В.Павлов х=йсен ё\н\ ёурч\сене, 400 ёул каяллахи Шуртан ял\н п\ррем\ш ёурч\сем пулн= выр=на М=н Ёавал х\ррине куёарса лартн=.

Ольтикасси

Халапсем т=р=х, п=лхар ч=вашсем М=н Ёавал в=ррине йышл=н XV-XVI \м\рсенче куёма тыт=нн=. Кунта в\сем Иёей, Тохтар, Ш=нкас, М=н Пъкасси ял\сене пуёласа яракан\сем пулн=. Ё\н\ ялсенче пур=накан хресченсем М=н Ёавал тата К=кш=м юхан шыв\сем пат\нчи ё\рсемпе ус= курн=. XVII \м\р варринче ёак ё\рсене Шупашкар чирк\в\сен ёыннисем п\ч\кк\н-п\ч\кк\н туртса илме тыт=нн=. Ёынсен х=йсене пур=нма ур=х выр=нсем шырамалла пулн=. Ёапла майпа ё\н\ выёё=лкк=сем пулса кайн=. Иёей ял\ те х=й\н п\лтер\шне ёухатн=. Каярахпа Иёей выр=н\нче Ольтикасси ял\ пуёланса кайн=. Ял яч\ кунта п\ррем\ш пърт лартакан Ольти ятл= ёын яч\пе ёых=нн=. Ольтикасси ял\ ик\ тар=н ёырма айккипе вырнаён= пулн=. П\ри Киремет ёырми, икк\м\ш\ Ёич пърт ёырми пулн=. 1649 ёулта ёынсем ку яла нумайй=н куёса килме пуёлан=. Ольтикасси ёыв=х\нчи ё\р пул=хл=, в=рманл= пулн=. Ёырмасенче ё=л куё\ те йышл= пулн=. Ёав=нпа та Ольтикасси ёыннисем пуян, ёител\кл\ пурн=ёпа пур=нн=.

Ольтикасси Шуртан вул=с\н варринче вырнаён=. Й\ри-тавра Котеркасси, Паникасси, Т\к\рё, Шуркасси ял\сем пулн=. Архив докуменч\сем т=р=х, ку ял ёыв=х\нче 1552 ёулта Хаяр Иван выр=с патши х=й\н ёар\пе ё\р каёма чар=нн=, анчах та ял хал=х\н пурн=ё\ яланах п\р пулман. XVI-XVIII \м\рсенче Ат=л ёинче в=р=-хурах алхасн=. В\сем ас=нн= ялсенчи хал=ха час-часах ёаратн=, х=ратса т=н=.

Ку ялта палл= ёынсем нумай пулн=. Я.Ермолаев Балти флоч\н боцман\, В.Трофимов выр=с ёар\н офицер\ пулн=. Т=ван ё\р-шыв=н асл= в=рёинче те ял ёыннисем патт=рр=н ёап=ён=, т=ван киле к=к=р тулли орден-медальпе тавр=нн=.

+стаё=сем те нумай пулн= Ольтикассинче. В\сенчен п\ри - Филиппов Матвей Филиппович в=рё= участник\. В=л т\рл\рен музыка инструменч\сем тунипе чапа тухн=. Скрипка, балалайка. к\сле, гитара тата ытти инструментсем тума п\лн\. Ун=н \ё\сем хам=р ё\р-шывра, Париж выставкисенче п\ррем\ш выр=нсене йыш=нн=. Маёт=р тун= инструментсемпе паянхи кунчченех Федор Павлов яч\пе хисепленекен музыка училищинче, Ч=ваш филармоний\нче к\в\-ёем\ калаёё\.

Ольтикасси ял\ 50 ытла инженера кун ёути к=тартн=. В\сен йыш\нче – А.И.Тайнов, техника =сл=л=х\сен доктор\, Ярославль политехника институч\н кафедра ертъёи, Н.Н.Николаев – И.Н.Ульянов яч\пе хисепленекен Ч=ваш патшал=х университеч\н доценч\, электричество аппарач\сен кафедрин ертъёи, Г.Н.Николаев учен=й, Туполев яч\пе хисепленекен конструктор бюров\н ертъёи, П.Михайлов - истори =сл=л=х\сен кандидач\ тата ыттисем те.

Ял ёыннисем Спутник хула тун= ё\ре те хастарр=н хутш=нн=. Ял хула ёум\нчех вырнаён= пулин те тем\нле майпа х=й выр=н\нчех т=рса юлма пултарн=. Паянхи кун Ольтикасси ял\нче 300 ёурт ытла шутланать.

Т=ван хула яч\н ш=пи

1965 ёулхи октябр\н 19-м\ш\. Ёак кун Шупашкар хулин \ё т=вакан комитеч\ Ч=ваш АССР Президиумне ыйтупа тухн=. Ёак ыйтура с=мах Ё\н\ промышленность район\нче ё\кленекен поселока Спутник ят парас пирки пын=.

1965 ёулхи июл\н 6-м\ш\нче Ч=ваш КПСС обком\н бюров\ «Республик=на п=х=нса т=ракан Ильичевск хулине туса хурасси» ёинчен ятарл= хушу к=ларн=. Ёак=н ёинчен Ч=ваш АССР\н Асл= Президиум Советне РСФСР Президиум Советне п\лтерме ыйтн=. Мускавра ларакан пуёл=хсене Ч=ваш ертъёисем с\нн\ ят кил\шсех кайман пулмалла. Август уй=х\н 11-м\ш\нче хулана Ё\н\ Шупашкар ят пани ёинчен теп\р хушу тухн=.

Хулан летопиё\

1960-м\ш ёулхи май=н 26-м\ш\нче «Советская Чувашия» хаёатра А.Иванов=н «Хула т=вакансен курав\нче» статйи пичетленн\. Кунта автор Мускавра п\т\м Союз хал=х хуёал=х курав\нче (ВДНХ) хула т=вакансен 1-м\ш курав\ иртни ёинчен п\лтерет. «Нумай-нумай экспонатсенчен уйр=мах куёа Шупашкарпа кърш\лл\ ъсмелли ё\н\ хула проекч\ ил\ртет. Пыс=к илемл\ стенд ёинче хулан чи малтан хута каймалли квартал=н план\пе эскиз\. Проектра ё\н\ хула анл= Ат=л=н сылт=м ёыран\нче вырнаёассине, хулара пур\ 40 пин ёын пур=нассине, пур=нмалли ёуртсем 4-5 хутл= пулассине к=тартн=. Стенд ёине ё\н\ хулан макетне те вырнаётарн= пулн=.

Анл= Ат=л х\рринче ларакан хула – Шупашкар спутник\ - ё\ршыври чи илемл\ хуласенчен п\ри пул\».
Ю.Кошкин=н «Советская Чувашия» хаёатра 1960-м\ш ёулта пичетленн\ п\р статйинче пулас хула ёинчен ак= м\н ёырн=: « Хальл\хе ку хула географи картисем ёинче ёук-ха. Паянхи кун кунта ёурт т=вакан виё\ выр=н, ик\ общежити, икк\м\ш ёурт-й\р тресч\н контори тата строительсен пыс=ках мар йыш\.

М\н тесен те, хула пур=нать. Архитекторсем =на ватман хуч\ ёинче кураёё\ пулсан - ёурт т=вакансем вара ч=н пурн=ёа к\ртеёё\. Кунсерен, сехетсерен.

Ак= м\нле пул\ в=л…

Анл= Ат=л=н сылт=м ёыран\нче, Шупашкартан вун сак=р ёухр=м анатарах, ё\н\ хула – спутник хула – сар=лса выртать. Тър\ урамсем т=р=х х\вел х=й\н ылт=н пай=ркисене сапалать. Пыс=к кирп\ч ёуртсем. Кашниех виё\ хутран кая маар. Чъречисем ёап-ёут=. Ёуртсенче – газ, телефон, =ш=тмалли п=р=хсем.

Театр ум\нче таксист. Афиша «Паян – премьера!» тесе йыхравлать.

Куракансене х=й\н патне т=ват= кинотеатр ил\ртет. Апат ёиес килет-и? Апач\ тутл= пулт=р! Енчен те тахёанхи тусупа т\л пулт=р пулсан, тархасш=н, темиёе хутл= Культура кермен\ сире аякранах: «Ыр= сунса к\тетп\р!» - тесе кал\.

Хулан т\п урам\сенчен п\ринче музыка училищи вырнаён=. Кунта скрипка, хут куп=с сасси илемл\ ян=рать.

Ат=л шывне хумхатса пристане ёиё\м х=ватл=х\пе «Метеор» ёитет. Авкаланса выртакан ёул вара пире т=валла х=парма пул=ш\. Кунта - чар=ну выр=н\. Ёук, автобус чар=н=в\ мар в=л. Тър\ ёулпа пир\н ума троллейбус ёитсе чар=н\.

Хулара ёут=, ир\кл\. Кунта кирек м\не те ёынсене лай=х, к=м=лл= пулт=р тесе тун=».
1961 ёулти январь уй=х\нче Иван Николаев ёамр=к строитель х=й\н «К=вак шур=м пуё хули» кун к\некинче ёапла ёырса хун=:

«[…]Кайран эпир автобуспа кайр=м=р. Спутника. Анчах та пит\ т\л\нмелле: спутник\ - хула, илт\нессе вара космоспа ёых=нн= пек илт\нет. /ё\ унта та мар-ха. Ёул т=ршш\пех т\рл\ юр= юрлар=м=р. Пурте илемл\ юрлаёё\. Уйр=мах х\рсем. Чунра ыр=, темле ёълелле в\ён\н туй=нать Автобуспа кайн= чух лай=хч\-ха, анчах та выр=на ёитсен пуё ус=нч\. Эп\ кунта хула ев\рл\ ёуртсем курма \м\тленн\чч\. Й\ри-тавра пуш= уй к=на иккен. Кирп\ч купи, вагонк=сем тата гирлянда ев\рл\ лампочк=сем ёак=нса т=раёё\. В\сен ёуттинче п\р ёир\м ёын чаваланни кур=нать. Ур=х ним\н те. Ат=л енчен вичк\н ёил в\рет пулин те тъпе к=н-к=вак. Ёил в\рнипе пит п\ёерме пуёлар\. Ёур=м т=р=х сив\ чупса х=парч\: кунта м\нле \ёлемелле-ши? Тата пур=нмалла та в\т-ха.[…]

Т\р\ссипе каласан, йыв=рах та мар иккен. Теп\р кунах эпир \ёлеме те пуёлар=м=р. /ёлеме пуёлани паян виёё\м\ш кун та ёитр\. Пир\н бригадир Георгий Охильков. Ман пек «ё\н\» ёамр=ксем бригад=ра т=ватт=н: Алешка Шоклев, Валька Михайлова, Лидка Сергеева тата эп\.

Ниепле те пурт=па \ёлеме пултараймаст=п. П\р май ё\р чавтараёё\. Ку та нимех те мар. Пушкин калан= ев\р: «Кунта ё\н\ хула пул\».
1961 ёулти январ\н 19-м\ш\нче «Советская Чувашия» хаёатра пичетленн\ статья та ё\н\ хула т=вакансем ёинчен. «Паникасси ял\ пат\нче стройиндустрин пыс=к комбинатне тума тыт=нн=. Иртен пуёласа каёчен \ё в\рет кунта.

Ё\р-шыври п\р стройка та ёамр=ксемс\р \ёлемест. Кунти рабочисем те пурте пекех ёамр=ксем. Участок=н асл= прораб\ Виталий Киселев та 25-ре к=на. Рабочисенчен нумай=ш\ - \нерхи колхозниксем, шкул ачисем, салтакран тавр=нн= яшсем. В\сен хальл\хе \ё опыч\ те ёук, анчах пур \ёе те к=м=лласах т=ваёё\.

Ёынсем ёуртсем купалаёё\, ёав в=х=трах в\ренеёё\ те. Унта та кунта предприятин ё\н\ ёурч\сем ё\кленеёё\. Ёурт-й\р, тим\рпе бетон завоч\сем пулаёё\ кунта. Нумай хутл= ёуртсене пыс=к панельсенчен пуётарма та пуёл\ё к\ёех. Ёак=н пек п\р завод ёултал=кне 70 пин квадратл= метр пур=нмалли выр=н пар\...»
1963 ёулти сентябр\н 1-м\ш\нче «Советская Чувашия» хаёатра «Спутник хулари п\ррем\ш шкул» статьяра ак= м\н ёырн=: «Шупашкар хулин Ё\н\ прмышленность район\нче нумай илемл\, паха ёуртсем ё\кленч\ё. Т\р\ссипе, кунта Спутник ятл= ё\н\ хула ъсет. Вун-вун ёурт хушшинче тин к=на туса лартн= виё\ хутл= ёурт уйр=мах пал=рса т=рать. Ку ёурт ё\н\ хулари чи пыс=к та чи илемл\ ёурт тесе каласан та й=н=ш мар. Ёурт П сас палли ев\рл\, виё\ хутл=, ёълл\ш\пе вара т=ват= хутлинчен те кая мар. Ытти ёуртсемпе танлаштарсан чъречисем те самаях пыс=к. Химкомбинат строител\семпе спутник хула ёыннисен ачисене валли чапл= парне пул\. К\мелли т\п ал=к ёий\нче темиёе кун каялла вывеска ёакр\ё. Унта: «П\т\м\шле в=там п\лъ паракан \ёпе политехник=н 20-м\ш шкул\», - тесе ёырн=. Каярахпа ку шкул Ё\н\ Шупашкар=н 1-м\ш в=там шкул\ пулса т=н=. Ё\н\ шкулта п\р в=х=тра 920 ача в\ренме пултар\...

Шкулта лай=х в\ренме пур май та пур. К\ё\н класри ачасем валли ятарл= пъл\мсем уй=рн=. Ёичч\м\ш класран пуёласа ачасем кабинет системипе в\рен\ё. Кашни предмета в\ренме т\рл\рен к=тарту хат\р\семл\ кабинетсем, лабораторисем пур. /ё урок\сене вара слесарл=, столярл= мастерской\сенче ирттер\ё…»

Е.К. Яблоков математика учител\н аса ил\в\нчен: «1-м\ш шкул – хулан п\ррем\ш шкул\. +на кирп\ч завоч\пе юнашар туса лартн=. Х=й в=х=т\нче кунта шкул ачисемпе п\рле \ёлекен ёамр=ксем те в\ренн\. Ёав=н пекех, профессипе техника училищи те ёак ёуртрах вырнаён=. Рабочисем пухусем ирттерн\, облаёпа хулан представител\семпе т\л пулн=. Шкул в=л в=х=тра хулари п\ртен-п\р культур=па воспитани паракан центр шутланн=. Ч=ваш художник\сен выставкисем те ёак=нтах уё=лн=, ёыравё=сем те хула ёыннисемпе т\рл\рен т\л пулусем ирттерн\».

1971 ёулхи ноябр\н 5-м\ш\нче «Химик» хаёатра «Химиксен кермен\» статья кун ёути курн=. Унта ак= м\н ёинчен ёырн=: «1971-м\ш ёулхи ноябр\н 4-м\ш\нче 800 выр=нл= Химиксен керменне сав=н=ёл= ларупа уёр\ё. Уён= ё\рте республик=н ертъёисем Н.А.Вороновский, С.М.Ислюков, П.А.Чичикин, И.П.Прокопьев, Г.П.Ковалев, Н.И.Викторов тата ыттисем хутш=нч\ё.

[…] Ак= кермен ал=к\ яр уёса х=й\н х=нисене к\тсе илч\. Культура ёурч\ х=й\н м=наёл=х\пе, илем\пе чуна тытк=нлать. Куракансен зал\ сарлака, пыс=к. Кунта вырнаётарн= ёемёе кресл=сем тъпене ё\кленн\нех туй=наёё\. Ёап-ёут= люстр=сенчен ъкекен ёут= куёа й=м=хтарать. Урайне паркет сарн=. Пур ё\рте те илемл\х, тасал=х, х=тл=х куёа ачашлать. Строительсем ёурта п\т\м чуна парса т=р=шса ё\клени кур=нать. Ёав=нпах пуль, патшал=х комиссий\ кермене строительсенчен «пит\ лай=х» хакпа йыш=нн=.

4-м\ш стройтрест управляющий\ хими комбинач\н директорне Л.С.Шевницина культура кермен\н символ уёёине тыттарч\».


Хими комбинач\н в=х=тл=х туса лартн= дирекци ёурч\,

Ольтикасси ял\. 1961 ёулхи май уй=х\.



Паникасси ял\ пат\нчи ёилд арман.\ 1960 ёул, август уй=х\.


Ук=лча х\рринче строительство \ё\сем пуёланч\ё. 1961 ёул, май уй=х\.


Хулари 1-м\ш шкул. 1963 ёул.

Автобуссен чар=ну выр=н\. 1964 ёул.

1   2   3   4

Похожие:

Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconПрограмма по формированию навыков безопасного поведения на дорогах...
Т=ван ч\лхе программи: ч=ваш шкул\н 1-4 классем валли/ М. К. Волков, Л. П. Сергеев, Т. В. Артемьева, О. И. Печников, Р. Н. Петрова,...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconЧ=ваш Республикин Муркаш район администраций\н в\рентъ, ёамр=ксен...

Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconПрограмма по формированию навыков безопасного поведения на дорогах...
Чёваш Республикин Канаш район нчи «Сухайкассичи п т м шле вётам п л\ паракан шкулта» чёваш ч лхипе литератури в рентекен. Ертсе пыракан....
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconТăван чĕлхепе литературăна вĕрентекенсен республика шайĕнчи Чăваш...
Еспублика шайĕнчи Чăваш республикин вĕренÿ институчĕн 80 çулне халалланă «Уçă урок» иккĕмĕш фестиваль (малалла – Фестиваль) Чăваш...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconБотвинников А. Д. Черчение: / А. Д. Ботвинников, В. Н. Виноградов, И. С. Вышнепольский
Программы общеобразовательных учреждений 7-11 классы. М. Просвещение. 2010 г. Программа расчитана на 36 часов (1 час в неделю). Рабочая...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconКритические параметры при истечении газа из суживающегося сопла. Гипотеза А. Сен-Венана
Проработать самостоятельно и подготовить реферат на тему «Критические параметры при истечении газа из суживающегося сопла. Гипотеза...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ icon«Ваш коттедж» – все для счастливой загородной жизни!
С 25 по 28 апреля 2013 года в выставочном центре «Экспо-Волга» состоится 5-ая межрегиональная специализированная выставка «ваш коттедж....
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconЗадача отдела «Ваш домашний учитель»
Отдел «Ваш домашний учитель» ООО туристическая фирма «гуд лак-тур плюс» предлагает нашим клиентам ряд дополнительных услуг
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ icon«Важно понимать, что учеба — не соревнование. Успех другого студента...
«Технология автоматизированных производств» Алтгту, кандидат технических наук, доцент
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconСен-Жермен учитель человечества
Тема – Методические аспекты учета финансовых результатов в пассажирских автотранспортных организациях
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconКакие дидактические цели преследует Ваш проект?
Если Ваш учебный проект будет выбран для размещения в базе данных работ по программе Intel "Обучение для будущего" или в качестве...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconКакие дидактические цели преследует Ваш проект?
Если Ваш учебный проект будет выбран для размещения в базе данных работ по программе Intel "Обучение для будущего" или в качестве...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconКакие дидактические цели преследует Ваш проект?
Если Ваш учебный проект будет выбран для размещения в базе данных работ по программе Intel "Обучение для будущего" или в качестве...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconКакие дидактические цели преследует Ваш проект?
Если Ваш учебный проект будет выбран для размещения в базе данных работ по программе Intel "Обучение для будущего" или в качестве...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconКакие дидактические цели преследует Ваш проект?
Если Ваш учебный проект будет выбран для размещения в базе данных работ по программе Intel® «Обучение для будущего» или в качестве...
Ю. М. Виноградов филологи =сл=л=х\\сен кандидач\\, Ч=ваш Республикин в\\ренъ институч\\н доценч\\ iconКакие дидактические цели преследует Ваш проект?
Если Ваш учебный проект будет выбран для размещения в базе данных работ по программе Intel "Обучение для будущего" или в качестве...


Школьные материалы


При копировании материала укажите ссылку © 2013
контакты
100-bal.ru
Поиск