Приказ №163 от 31 августа 2013 года Образовательная программа основного общего образования муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Соснинская основная общеобразовательная школа» Балтасинского муниципального района Республики Татарстан

Социально-экономическое развитие края в дореформенный период. Население, его наци­ональный состав и социальная структура. Кри­зисные явления в сельском хозяйстве. Разви­тие капиталистической мануфактуры. Упадок посессионных и вотчинных мануфактур. Кресть­янские промыслы. Торговля и развитие паро­ходства. Роль Поволжья во всероссийском рын­ке и роль татарского купечества в развитии торговли со Странами Средней Азии. Движения социального протеста («Карто­фельные бунты», борьба казанских суконщиков). Участие населения края в Отечественной войне 1812 г. Казанский край и декабрист­ское движение. Культура. Казанский университет и его роль в культурной и общественной жизни края. Казанские научные школы. Татарская нацио­нальная школа. Книгоиздательское дело. Периодическая пе­чать. Литературная жизнь края. Развитие татар­ской художественной литературы. Искусство. Край в пореформенный период. Крестьянские реформы 60-х гг. в губернии. Их особенности и последствия. ' Развитие капитализма в сельском хозяйстве и промышленности. Города, транспорт и торгов­ля. Формирование буржуазии и пролетариата. Формирование татарской нации. Просвети­тельское движение. Джадидизм. Националь­но-религиозная политика царизма. Систе­ма Н. Ильминского. Ваисовское движение. Общественные движения в пореформенный период. Студенческие волнения. Народниче­ство. Начало распространения марксизма в Поволжье. Наука и образование. Система высшего, среднего специального, начального и средне­го образования. Формирование новых казан­ских научных школ. Развитие национальной школы. Новометодные медресе. Книгоизда­тельство. Периодическая печать. Татарская литература. Казанская губерния на рубеже XIX— XX вв. Социально-экономическое разви­тие края на рубеже XIX — XX вв. Татарстан в XX –XXI вв. Казанская губерния на рубеже XX –XXI вв. Социально-экономическое развитие края. Влияние первой российской революции на развитие татарской культуры. Край в период революции и гражданской войны 1917-1920 гг. Февральская революция в крае. Националь­ное движение татар. Казанский октябрь. Уста­новление Советской власти в губернии. Гражданская война на территории края. Военный коммунизм. Поиск путей самоопределения татарского народа. Проект создания Татаро-Башкирской республики. Национальное собрание. Проект штата «Идель — Урал». 'Забулачная республи­ка. Декрет ВЦИК и СНК РСФСР об образова­нии ТАССР. Учредительный съезд Советов ТАССР. Татарстан — 1920 - 30-е гг. Татарстан в годы НЭПа. Неурожай и голод начала 20-х гг. в Поволжье. Восстановление народного хозяйства. Та­тарстан в условиях ускоренной модернизации. Индустриализация. Коллективизация сельско­го хозяйства-. Культурная революция. Национально-государственное строитель­ство. «Дело Султангалиева». Политические репрессии 20 — 30-х гг. в рес­публике. Большой террор. Татарстан в Великой Отечественной войне. Экономика республики в условиях военно­го времени. Татарстанцы на фронтах Великой Отечественной войны, в партизанском движе­нии и движениях сопротивления. Наука, образование, литература и искус­ство в годы войны. Постановление ЦК ВКП(б) «О состоянии и мерах улучшения массово-по­литической и идеологической работы в Татар­ской партийной организации». Экономическая и социально-политическая жизнь Татарстана в послевоенный период (1945-1953 гг.). Перевод экономики на мирные рельсы. Промышленность. Становление нефтяной индустрии. Меры по подъему сельского хозяйства. Социальное развитие. Татарстан 1953 — 1964-х гг. Социально-экономическое развитие. «Оттепель» и ее проявление в республике. Рефор­мы управления. Развитие промышленности и транспорта. Нефтяная индустрия. Строитель­ство новых промышленных центров. Реформы в сельском хозяйстве, их противоречивость. Участие трудящихся республики в освоении целины и залежных земель. Изменения в со­циальной структуре общества. Общественно-политическая и духовная жизнь. Татарстан с середины 60-х до середины 80-х гг. Социально-экономическая жизнь. Попытки внедрения новой системы хозяйствования в республике в середине 60-х годов, ее резуль­таты. Формирование новых промышленных центров. Развитие сельского хозяйства. Формирова­ние аграрно-промышленного комплекса. Общественно-политическая и культурная жизнь республики. Перестройка (1985— 1991 гг.) Активизация социальной и политической жизни. Развитие татарского национального движения. Провозглашение государственного суверенитета республики. Экономические ре­формы и их результаты. Обновление духовной жизни. Татарстан в 1990-е гг. Основные тенденции развития экономики. Социально-политическая жизнь в республике. Введение института президентства и избра­ние первого президента. Референдум 21 мар­та 1992 г. Конституция РТ. Договор о раз­граничении предметов ведения и взаимном делегировании полномочий между органами государственной власти РФ и органами государственной власти Рес­публики Татарстан. Культура в новых социаль­но-экономических и политических условиях. Модель Татарстана. Татарстан на международ­ной арене. Татарстан сегодня. Требования к уровню подготовки выпускников В результате изучения истории ученик должен знать/понимать основные этапы и ключевые события истории России и мира с древности до наших дней; выдающихся деятелей отечественной и всеобщей истории; важнейшие достижения культуры и системы ценностей, сформировавшиеся в ходе исторического развития; изученные виды исторических источников; уметь соотносить даты событий отечественной и всеобщей истории с веком; определять последовательность и длительность важнейших событий отечественной и всеобщей истории; использовать текст исторического источника при ответе на вопросы, решении различных учебных задач; сравнивать свидетельства разных источников; показывать на исторической карте территории расселения народов, границы государств, города, места значительных исторических событий; рассказывать о важнейших исторических событиях и их участниках, показывая знание необходимых фактов, дат, терминов; давать описание исторических событий и памятников культуры на основе текста и иллюстративного материала учебника, фрагментов исторических источников; использовать приобретенные знания при написании творческих работ (в том числе сочинений), отчетов об экскурсиях, рефератов; соотносить общие исторические процессы и отдельные факты; выявлять существенные черты исторических процессов, явлений и событий; группировать исторические явления и события по заданному признаку; объяснять смысл изученных исторических понятий и терминов, выявлять общность и различия сравниваемых исторических событий и явлений; определять на основе учебного материала причины и следствия важнейших исторических событий; объяснять свое отношение к наиболее значительным событиям и личностям истории России и всеобщей истории, достижениям отечественной и мировой культуры; использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни для: понимания исторических причин и исторического значения событий и явлений современной жизни; высказывания собственных суждений об историческом наследии народов России и мира; объяснения исторически сложившихся норм социального поведения; использования знаний об историческом пути и традициях народов России и мира в общении с людьми другой культуры, национальной и религиозной принадлежности. Содержание учебного предмета обществознание ЧЕЛОВЕК И ОБЩЕСТВО Биологическое и социальное в человеке. Деятельность человека и ее основные формы (труд, игра, учение). Мышление и речь. Познание мира. Личность. Социализация индивида. Особенности подросткового возраста. Самопознание. Человек и его ближайшее окружение. Межличностные отношения. Общение. Межличностные конфликты, их конструктивное разрешение. Общество как форма жизнедеятельности людей. Взаимодействие общества и природы. Основные сферы общественной жизни, их взаимосвязь. Общественные отношения. Социальная структура общества. Социальная роль. Многообразие социальных ролей в подростковом возрасте. Большие и малые социальные группы. Этнические группы. Межнациональные и межконфессиональные отношения. Формальные и неформальные группы. Социальный статус. Социальная мобильность. Социальная ответственность. Социальный конфликт, пути его разрешения. Социальные изменения и его формы. Человечество в XXI веке, основные вызовы и угрозы. Причины и опасность международного терроризма. ОСНОВНЫЕ СФЕРЫ ЖИЗНИ ОБЩЕСТВА Сфера духовной культуры и ее особенности. Мировоззрение. Жизненные ценности и ориентиры. Свобода и ответственность. Социальные ценности и нормы. Мораль. Добро и зло. Гуманизм. Патриотизм и гражданственность. Наука в жизни современного общества. Возрастание роли научных исследований в современном мире. Образование и его значимость в условиях информационного общества. Возможности получения общего и профессионального образования в Российской Федерации. Религия, религиозные организации и объединения, их роль в жизни современного общества. Свобода совести. Экономика и ее роль в жизни общества. Товары и услуги, ресурсы и потребности, ограниченность ресурсов. Альтернативная стоимость. Экономические системы и собственность. Разделение труда и специализация. Обмен, торговля. Формы торговли и реклама. Деньги. Инфляция. Банковские услуги, предоставляемые гражданам. Формы сбережения граждан. Страховые услуги. Неравенство доходов и экономические меры социальной поддержки. Экономические основы прав потребителя. Рынок и рыночный механизм. Предпринимательство и его организационно-правовые формы. Производство, производительность труда. Факторы, влияющие на производительность труда. Малое предпринимательство и фермерское хозяйство. Издержки, выручка, прибыль. Заработная плата и стимулирование труда. Налоги, уплачиваемые гражданами. Безработица. Профсоюз. Экономические цели и функции государства. Международная торговля. Обменные курсы валют. Социальная сфера. Семья как малая группа. Брак и развод, неполная семья. Отношения между поколениями. Социальная значимость здорового образа жизни. Социальное страхование. Отклоняющееся поведение. Опасность наркомании и алкоголизма для человека и общества. Сфера политики и социального управления. Власть. Роль политики в жизни общества. Политический режим. Демократия, ее развитие в современном мире. Разделение властей. Местное самоуправление. Участие граждан в политической жизни. Опасность политического экстремизма. Выборы, референдум. Политические партии и движения, их роль в общественной жизни. Влияние средств массовой информации на политическую жизнь общества. Право, его роль в жизни общества и государства. Понятие и признаки государства. Формы государства. Гражданское общество и правовое государство. Норма права. Нормативный правовой акт. Система законодательства. Субъекты права. Понятие прав, свобод и обязанностей. Понятие правоотношений. Признаки и виды правонарушений. Понятие и виды юридической ответственности. Презумпция невиновности. Конституция Российской Федерации. Основы конституционного строя Российской Федерации. Федеративное устройство России. Органы государственной власти Российской Федерации. Правоохранительные органы. Судебная система. Адвокатура. Нотариат. Взаимоотношения органов государственной власти и граждан. Права и свободы человека и гражданина в России, их гарантии. Конституционные обязанности гражданина. Права ребенка и их защита. Особенности правового статуса несовершеннолетних. Механизмы реализации и защиты прав и свобод человека и гражданина. Международно-правовая защита жертв вооруженных конфликтов. Гражданские правоотношения. Право собственности. Основные виды гражданско-правовых договоров. Права потребителей. Семейные правоотношения. Права и обязанности родителей и детей. Жилищные правоотношения. Право на труд и трудовые правоотношения. Трудоустройство несовершеннолетних. Административные правоотношения, правонарушения и наказания. Основные понятия и институты уголовного права. Уголовная ответственность несовершеннолетних. Пределы допустимой самообороны. ТРЕБОВАНИЯ К УРОВНЮ ПОДГОТОВКИ ВЫПУСКНИКОВ В результате изучения обществознания (включая экономику и право) ученик должен знать/понимать социальные свойства человека, его взаимодействие с другими людьми; сущность общества как формы совместной деятельности людей; характерные черты и признаки основных сфер жизни общества; содержание и значение социальных норм, регулирующих общественные отношения; уметь описывать основные социальные объекты, выделяя их существенные признаки; человека как социально-деятельное су-щество; основные социальные роли; сравнивать социальные объекты, суждения об обществе и человеке, выявлять их общие черты и различия; объяснять взаимосвязи изученных социальных объектов (включая взаимодействия общества и природы, человека и общества, сфер общественной жизни, гражданина и государства); приводить примеры социальных объектов определенного типа, социальных отношений; ситуаций, регулируемых различными видами социальных норм; деятельности людей в различных сферах; оценивать поведение людей с точки зрения социальных норм, экономической рациональности; решать в рамках изученного материала познавательные и практические задачи, отражающие типичные ситуации в различных сферах деятельности человека; осуществлять поиск социальной информации по заданной теме из различных ее носителей (материалов СМИ, учебного текста и других адаптированных источников); различать в социальной информации факты и мнения; самостоятельно составлять простейшие виды правовых документов (заявления, доверенности и т.п.); использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни для: полноценного выполнения типичных для подростка социальных ролей; общей ориентации в актуальных общественных событиях и процессах; нравственной и правовой оценки конкретных поступков людей; реализации и защиты прав человека и гражданина, осознанного выполнения гражданских обязанностей; первичного анализа и использования социальной информации; сознательного неприятия антиобщественного поведения. СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНОГО ПРЕДМЕТА ТАТАРСКИЙ ЯЗЫК Гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәбенең 5-9 нчы сыйныфларында ана теленнән белем бирүнең максатлары: 1) коммуникатив максат: укучыларны ана телендә иркен сөйләшергә һәм аралашырга, логик эзлекле итеп уйлый белергә, фикерне төгәл, ачык итеп җиткерә белергә өйрәтү; туган телнең аралашуда, рухи-әхлакый нормалар формалашуда һәм дөньяны танып белүдә төп чара булуын, аның эстетик кыйммәтен аңлату; 2) фәнни максат: татар теленең фонетик, график, орфографик, орфоэпик, лексик, сүз төзелеше һәм ясалышы, грамматик, стилистик нигезләре турында теоретик мәгълүмат бирү; 3) тәрбияви максат: туган телгә ихтирам һәм ярату хисләре тәрбияләү; укучыларда гуманлылык хисләрен тәрбияләү; әти-әниләргә, инвалидларга, ятим балаларга шәфкатьлелек хисләрен тәрбияләү; матурлыкны күрә, тоя белергә өйрәтү; туган як табигатен яратырга өйрәтү; туган илең белән горурлану, аны саклау; сәламәт яшәүнең бер төре булган спорт белән кызыксындыру һ.б. Әлеге максатларны тормышка ашыру өчен куелган бурычлар: ●укучыларның башлангыч мәктәптә татар теленең фонетик, график, орфографик, орфоэпик, лексик, сүз ясалыш, грамматик, стилистик нигезләреннән алган белемнәрен системалаштыру, катлаулырак формаларда өйрәтүне дәвам итү һәм телне тулы бер система буларак күзаллауны булдыру; ●укучыларның иҗади һәм мөстәкыйль фикерли алу мөмкинлекләрен үстерү, үз фикерләрен дәлилләргә күнектерү; ●телнең төп грамматик чараларын сөйләм процессында куллануга ирешү; ● язма һәм сөйләмә тел чараларын дөрес куллана белергә, аларны чагыштыра һәм кирәклесен сайлый, бәяли белергә өйрәтү; ●татар әдәби теле нормаларын һәм стилистик мөмкинлекләрен ачык күзаллауга, аларны тиешенчә куллана белүгә өйрәтү; ●телнең милли мәдәниятнең чагылышы булуын, тел һәм тарих бердәмлеген аңлату; татар теленең милли-мәдәни үзенчәлегенә төшендерү; татар һәм башка халыкларның рухи мирасына ихтирам тәрбияләү; ●татар халкының этник төркемнәре һәм диалектлары, төрки телләр, татар теле, татар язуы, татар халкының рухи, әхлакый, мәдәни мирасы турында мәгълүмат бирү; ●татар телен иҗтимагый күренеш буларак аңлау, тел нормаларын саклап, тормышның төрле ситуацияләренә бәйле рәвештә тел чараларын дөрес кулланып, аралаша-аңлаша белү; ●тел берәмлекләрен танып, аларны тикшерә, рус теле белән чагыштыра алу һәм аралашуда урынлы куллану күнекмәләрен камилләштерү; ●текст һәм Интернет, электрон уку-укыту ресурслары, башка мәгълүмати чаралар белән эшләү, аннан кирәкле мәгълүматны ала белү һәм шуны тиешенчә үзгәртә алу күнекмәләрен үстерү; ●укучыларның орфографик һәм пунктуацион грамоталылыгын камилләштерү. ПРОГРАММАНЫҢ ТӨП ЭЧТӘЛЕГЕ Сөйләм. Тел һәм сөйләм. Сөйләмиятнең төрләре (сөйләү, тыңлау, язу, уку). Сөйләмнең төрләре (сөйләмә, язма, диологик сөйләм, монологик сөйләм). Сөйләм төрләре һәм аларның үзенчәлекләре: язма сөйләм, фикерне, хәбәрне, укылган текст эчтәлеген орфография кагыйдәләренә нигезләнеп, грамматик дөрес язу. Диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрен гамәли үзләштерү, аерым темалар буенча әңгәмә кору. Кулланылышы ягыннан сөйләм төрләре, аларның үзенчәлекләре: көнкүреш аралашу теле, фәнни аралашу теле, иҗтимагый-сәяси аралашу теле, рәсми аралашу теле. Сөйләм ситуациясе, аның төп компонентлары: адресат һәм адресант, сөйләм шартлары, шәхси аралашу, рәсми аралашу, алдан әзерләнгән сөйләм, әзерлексез сөйләм үзенчәлекләре. Сөйләм шартларына бәйле тел берәмлекләренең кулланылышы. Сөйләм нормалары: фонетик, лексик, морфологик һәм синтаксик нормалар. Сөйләм эшчәнлеге буларак текст. Сөйләмә һәм язма текстлар.Текстның мәгънәви һәм композицион бөтенлеге. Текстның темасы, төп мәгънәсе. Текстның ваграк кисәкләргә бүленеше. Текстның микротемасы. Сөйләмнең мәгънәви төрләре: тасвирлау, бәян итү, фикер йөртү. Текст структурасы. Текстның композицион, жанр төрлелеге. Текстка анализ ясау: темасын ачыклау, төп фикерне билгеләү, стилен билгеләү. Телнең кулланылыш ягыннан төрләре: көнкүреш сөйләм теле, матур әдәбият теле, функциональ стильләр: фәнни стиль, публицистик стиль, рәсми эш кәгазьләре стиле, хәзерге электрон чаралар теле. Фәнни стиль төрләре: реферат, чыгыш, доклад, мәкалә, бәяләмә. Публицистик стиль төрләре: чыгыш, интервью, очерк, мәкалә. Рәсми эш кәгазьләре стиле төрләре: ышанычнамә, гариза, резюме, портфолио. Сөйләм теле төрләре: хикәя, әңгәмә, бәхәс. Тел системасы Татар теле турында гомуми мәгълүмат. Телнең аралашу чарасы булуы. Телнең төп функцияләре. Туган телнең һәрбер халык тормышында һәм кешене шәхес итеп формалаштырудагы роле. Кардәш һәм кардәш булмаган телләр. Татарлар яши торган төбәкләр. Телнең кеше тормышында һәм җәмгыятьтә тоткан урыны. Фонетика һәм орфоэпия. Фонетика һәм орфоэпия турында гомуми төшенчә. Сөйләм органнары, аларның авазларны ясауда катнашуы. Аваз. Фонема. Татар телендә сузык авазлар, аларның саны. Сузык авазларны төркемләү. Татар телендә сузык авазлар өлкәсендәге үзгәрешләр. Сингармонизм законы, аның төрләре. Татар телендә сузыклар кыскару күренеше. Дифтонглар турында төшенчә. Татар телендә тартык авазлар, аларның саны. Тартык авазларны төркемләү. Тартык авазлар өлкәсендәге үзгәрешләр. Тартык авазларның охшашлануы. Аның төрләре. Татар һәм рус телләрендә сузык авазлар һәм тартык авазлар. Татар телендә басым. Татар теленең үз сүзләрендә һәм алынма сүзләрдә басым сакланмау очраклары. Интонация белән эшләү. Әдәби тел нормалары. Орфоэпик нормалар турында төшенчә. Орфоэпик сүзлек. Фонетик анализ ясау. Графика Графика һәм орфография турында гомуми мәгълүмат. Татар алфавиты. Орфография. Сузык аваз хәрефләренең дөрес язылышы. Тартык аваз хәрефләренең дөрес язылышы. Икешәр аваз кушылмасын белдергән хәрефләрнең дөрес язылышы. ъ һәм ь хәрефләренең дөрес язылышы. Орфографик сүзлек. Телнең орфографик нормалары. Морфемика (сүз төзелеше) һәм ясалышы Сүз төзелеше һәм ясалышы турында гомуми мәгълүмат. Сүзнең мәгънәле кисәкләре. Тамыр һәм кушымча. Тамырдаш сүзләр. Кушымчалар ярдәмендә яңа сүзләр ясалу. Аларның сүз төркемнәрен ясаудагы роле. Кушымчалар, аларның төрләре: сүз ясагыч кушымчалар, мөнәсәбәт белдерүче кушымчалар. Тамыр һәм ясалма нигез. Татар телендә сүз ясалыш ысуллары. Татар телендә тамыр сүзләр. Ясалма сүзләр. Кушма сүзләр, аларның төрләре: саф кушма, тезмә һәм парлы сүзләр. Татар һәм рус телләрендәге сүз төзелешенең төп аермалы яклары. Этимология турында төшенчә. Сүзләрне сүз ясалышы һәм төзелеше ягыннан анализлау. Лексикология һәм фразеология. Сүз – телнең төп берәмлеге. Сүзнең лексик мәгънәсе. Бер һәм күп мәгънәле сүзләр. Туры һәм күчерелмә мәгънәләр. Антонимнар. Синонимнар. Паронимнар. Омонимнар һәм аларның төрләре. Төрки-татар сүзләре һәм алынма сүзләр. Татар теленең сүзлек составы: искергән сүзләр, тарихи сүзләр һәм неологизмнар, аларның төрләре. Диалекталь лексика, һөнәрчелек лексикасы, терминологик лексика, жаргон сүзләр. Фразеологик әйтелмәләр, аларны мәгънәсе. Фразеологизмнарның сөйләмдә кулланылыш үзенчәлекләре. Татар теленең төп сүзлекләре, аларны куллана белү. Татар теленең төп лексик нормалары. Лексик анализ ясау. Морфология Сүз төркемнәренең лексик-грамматик төрләре. Сүз төркемнәренең классификациясе. Сүз төркемнәренең үзара мөнәсәбәте. Мөстәкыйль сүз төркемнәре, ярдәмлек сүз төркемнәре, модаль сүз төркемнәре. Аларның семантик, морфологик һәм синтаксик үзенчәлекләре. Сүз төркемнәренең ясалышы, семантикасы, кулланылыш үзенчәлекләре. Телнең төп морфологик нормалары. Морфологик анализ ясау. Синтаксис Синтаксис буенча гомуми мәгълүмат. Сүзтезмә һәм җөмлә. Җөмләдә сүзләр бәйләнеше. Тезүле һәм ияртүле бәйләнешләр. Җөмлә турында төшенчә. Җөмлә кисәкләре. Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләр. Җөмләдә сүз тәртибе. Гади җөмлә төрләре. Җыйнак һәм җәенке гади җөмлә. Тулы һәм ким җөмлә. Сөйләмдә бер составлы җөмләләрнең кулланылыш үзенчәлекләре. Раслау һәм инкарь җөмлә турында гомуми төшенчә. Туры һәм кыек сөйләм. Диалог, аның язылышы, тыныш билгеләре. Кушма җөмлә турында төшенчә. Кушма җөмлә төрләре. Тезмә кушма җөмлә. Теркәгечле һәм теркәгечсез тезмә кушма җөмләләр. Иярченле кушма җөмлә турында төшенчә. Татар һәм рус телләрендә иярченле кушма җөмләнең төзелеше. Синтетик иярченле кушма җөмлә, аның бәйләүче чаралары, тыныш билгеләре. Аналитик иярченле кушма җөмлә, аның бәйләүче чаралары, тыныш билгеләре. Иярчен җөмлә һәм аның төрләре. Катлаулы кушма җөмләләр. Текст синтаксисы турында гомуми төшенчә. Телнең төп синтаксик нормалары. Синтаксик анализ ясау. Сөйләм культурасы Язма тел һәм сөйләмә тел төшенчәләре. Сөйләмдә синонимнарны, антонимнар һ.б. тел чараларын дөрес куллану. Әдәби телне, сөйләм культурасын үстерүдә һәм стильне камилләштерүдә синтаксик синонимнарның роле. Сөйләм культурасы төшенчәсе. Әдәби сөйләмгә куелган таләпләр турында гомуми мәгълүмат. Сөйләмдә лексик чараларның (синонимнар, антонимнар, калькалар, фразеологизмнар, мәкаль һәм әйтемнәр) кулланылыш мөмкинлекләре. Пунктуация. Татар телендә тыныш билгеләре. Ия белән хәбәр арасына сызык кую очраклары. Хәл, аныклагыч, эндәш һәм кереш сүзләр янында тыныш билгеләре. Тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләре. Диалог, аның язылышы, тыныш билгеләре. Туры сөйләм янында тыныш билгеләре. Кушма җөмлә янында тыныш билгеләре. Тел һәм мәдәният Татар сөйләм әдәбе. Аралашуның төренә бәйле сөйләм әдәбен куллану. Сүздә, текстта милли-мәдәни мәгънәгә ия берәмлекләрне таба һәм аңлатмалы, этимологик, фразеологик һ.б. сүзлекләр ярдәмендә мәгънәләрен аңлату. ПРОГРАММАНЫ ҮЗЛӘШТЕРҮДӘН КӨТЕЛГӘН НӘТИҖӘЛӘР Гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәбенең 5-9 нчы сыйныфларында ана теле предметын өйрәтү тел берәмлекләрен таный, аңлый һәм анализлый белү күнекмәләре белән бергә, сөйләм культурасын үстерүне, төрле типтагы һәм жанрдагы мәгълүматны үзләштерүне, аларны, сөйләм ситуациясенә һәм төренә карап, дөрес, төгәл итеп башкаларга җиткерә алуны, татар теленең әдәби һәм сөйләм әдәбе нормаларын күз алдында тота. Шәхси нәтиҗәләр: татар теленең татар халкы өчен төп милли-мәдәни кыйммәт булуын, ана телендә шәхеснең әхлакый, рухи һәм иҗади яктан формалашудагы ролен аңлау; туган телгә мәхәббәт һәм аның белән горурлану хисләре тәрбияләү, туган телне саклау һәм үстерү өлкәсендә эшләргә теләк, омтылыш уяту; туган телдә аралашу, үз фикереңне һәм хисләреңне төгәл, анык, күпьяклы итеп белдерү өчен кирәкле булган сүзлек составын һәм грамматик, стилистик чараларны белү; аралашу төренә һәм ситуациясенә бәйле сөйләмне куллана һәм үзара бәйли белү; иптәшләренең сөйләменә игътибар итү, үзеңнең сөйләмеңә күзәтеп бәя бирү, хаталарны төзәтү, бәхәстә катнашу, төрле дәлилләр кулланып, тема буенча фикер алышу. Предметны үзләштерү барышында ирешкән нәтиҗәләр: сөйләмиятнең барлык төрләрен (тыңлау, аңлау, уку, язу) үзләштерү: язма һәм сөйләм теленә караган мәгълүматның темасын, төп һәм өстәмә фикерен аңлау; төрле стильгә һәм жанрга караган текстларны дөрес уку һәм аңлау; төрле чыганаклардан мәгълүмат туплый белү; сүзлекләрдән һәм электрон чаралардан дөрес файдалана белү; аерым бер темага караган материалны туплый, анализлый, эшкәртә һәм үзгәртә белү; татар теленең төп функцияләрен, татар теленең башка төрки телләр арасында тоткан урынын, телнең мәдәният, җәмгыять белән тыгыз бәйләнешен аңлау; туган тел турындагы фәнни белемнәрнең нигезен булдыру, тел катламнарының, ярусларының үзара бәйләнешен һәм мөнәсәбәтен аңлау; тел белеменең төп төшенчәләрен үзләштерү, аның тармаклары турында мәгълүмат булдыру; тел һәм сөйләм, сөйләм төрләре, аралашу ситуацияләре; сөйләм теле, функциональ стильләр, матур әдәбият теле; текст һәм аның төрләре; телнең төп берәмлекләре, аларның аермалы билгеләрен, сөйләмдә кулланылу үзенчәлекләрен белү; телнең төп стилистик чараларын, телнең әдәби нормаларын, сөйләм әдәбе нормаларын белү, аларны сөйләмдә дөрес кулланырга өйрәнү; тел һәм сөйләм берәмлекләрен аера һәм анализлый белү; тел һәм стилистик чараларның кулланылышына бәйле рәвештә сөйләм төрләрен аера һәм чагыштыра белү; телнең сәнгати чараларын аеру, аларның эстетик функцияләрен белү. СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНОГО ПРЕДМЕТА ТАТАРСКАЯ ЛИТЕРАТУРА Төп гомуми белем баскычында татар әдәбиятын өйрәтү максатлары: -Матур әдәбият ярдәмендә, әдәби әсәрләр мисалында рухи байлыкның кыйммәтен, дәрәҗәсен күтәрү, әһәмиятен раслау; кешелек сыйфатларының: кызгана белү, ярдәмчел булу; яхшылык һәм явызлык көрәшендә битараф булмау; гаделлек һәм гаделсезлекне аера белү; кеше күңеленә, хәленә карата сизгер булу, теләктәшлек хисе тәрбияләү. Әдәби әсәрләр ярдәмендә укучыда дөньяга, кешеләргә мәрхәмәтле караш тарбиялаү; укучыны шәхес буларак формалаштыру, үстерү. Туган әдәбиятыңны, халкыңны, Ватаныңны яратырга өйрәтү, горурлык һәм гражданлык хисләрен тәрбияләү; мораль-әхлак сыйфатларны үзләштерүгә ирешү, матурлыкны танырга өйрәтү, зәвык тәрбияләү. Рус һәм башка милләтләр әдәбияты, культурасы белән бәйләп, әдәбиятлар һәм халыклар арасындагы уртак хәзинә-рухи кыйммәтләргә хөрмәт, башка милләт - халыкларга карата түземле -ихтирамлы мөнәсәбәт (толерантлык) тәрбияләү; дөнья культурасы, кешелек тарихы төшенчәләрен үзләштерүләренә ирешү. Һәр максатка гомуми сүзләр, үгет-нәсихәт белән түгел, конкрет мисал - әдәби әсәр ярдәмендә ирешү зарурый. -Укучыда кызыксыну хисен уяту, белем алырга, иҗади һәм рухи үсәргә теләк — омтылыш тудыру, укучының иҗади сәләтен үстерү. Әдәбиятның үзенчәлекләрен - серләрен аңлатып, сәнгатьнең башка төрләре белән бәйләп чагыштырырга, нәтиҗәләр ясарга, фикерләргә өйрәтү. Чын сәнгать әсәрләре мисалында әдәбиятны уку - рухи үсеш, үзеңне аңлау-бәяләү икәнлеген төшендерү. -Укучы татар әдәбиятының иң яхшы әсәрләрен укып үзләштерә; иң күренекле әдипләр турында мәгълумәт ала; татар әдәбиятының бай тарихын күзаллый, башка әдәбиятлар янәшәсендә татар әдәбиятының фикер көчен, хисләр байлыгын үзе укып таный, ышана. -Әдәби әсәрдәге катлаулы проблемаларны аңларга, әсәрнең поэтик матурлыгын күрергә, бәяләргә, әсәр анализларга өйрәнә. Бу күнекмәләр аны тормышта үзен таный, үз урьнын әзерли; мөстәкыйль фикерләргә, нәтиҗәләр ясарга нигез булып тора. Укучы әдәбият белеменнән дә иң кирәкле төшенчәләр белән кораллана, үзенең фикерләү сәләтен үстерә, рухи хезмәттән канәгатьлелек алырга өйрәнә. Матур әдәбият белән гомере буена акыл, хис, тәҗрибә җыярлык бәйләнеш, мөнәсәбәт урнаштыра. Образ-сурәт, төшенчәсе, образның эпик, лирик, драматик төрләре. Әдәби әсәр, аның эчтәлеге: тема, проблема, идея һәм формасы: сюжет, композиция, конфликт. Чәчмә әсәр, хикәяләүче образы. Персонаж, герой, характер, тип, лирик герой турында төшенчә. Тезмә әсәр - шигырь төзелеше: үлчәм, ритм, рифма. Әдәби әсәрнең теле. Халык авыз иҗаты. Жанрлары: табышмаклар, мәкаль, әйтемнәр, җырлар, әкиятләр, мәзәкләр, легенда һәм дастаннар. Әдәбият тарихы. Әдәбиятның формалашу чоры, шартлары, сәбәпләре. Әдәбиятны закончалыклары. Әдәбиятның үсешендә тотрыклы сыйфатлар - традицияләр саклану. Шул ук вакытта үсеш –яңарыш новаторлык. Әдәбиятны алга үстергән сәбәпләр. Урта гасыр татар әдәбияты - VШ-ХVП гасырлар. Татар әдәбиятының борынгы чорда (V-V1 гасырларлардан алып) төрки халыкларының уртак әдәбиятына нигезләнгән булуы. Борынгы рун һәм уйгур язмалары, каһарманлык, Ватан, ил, дәүләт турында уйланулар. Ислам диненең роле. Төрки шагыйрьләр турында кыскача белешмә. Урта гасырлар әдәбиятында риваятьләр, легендалар бәйләнеш; гаделлек, туганлык, туган җир төшенчәләре белән бәйле символлар, образлар; татар әдәби теленең формалашуында, фикерләүнең үсүендә урта гасыр әдәбиятының роле. Бүгенге көн өчен дә әһәмиятле һәм актуаль мәсьәләләр, гомумкешелек сыйфатлары, мөнәсәбәтләр. Әсәрләр: К.Гали, Котб, Харәзми, М.Болгарый, Х.Кәтип, С.Сарай, Мөхәммәдьяр,М.Колый, Г.Утыз Имәни һ.б. XIX йөз татар әдәбияты Урта гасырлардан килгән татар әдәбиятының яңа иҗтимагый шартларда дәвам итүе. Иҗтимагый фикер үсеше һәм тарихи вакыйгаларның, әдәбиятка тәэсире, йогынтылары. Үз чиратында әдәбиятнын кешеләрдә алдынгы фикерләр, дөньяга карашны формалаштыруда роле. Әдәбиятның мәгариф һәм мәдәният үсеше белән бәйләнеше. Жанрлар үсеше, иҗат методларының ачыклана баруы. Прозаның мөстәкыйлъ төр булып формалашуы. Драматургиянең беренче үзенчәлекләре. Әсәрләр: Әбелмөних Каргалый. "Кыйссаи -әүлия" Шәмсетдин Зәки. Шигырьләре. Һибәтулла Салихов. Әхлакны төзәтү турындагы шигырьләре. Габделҗәббар Кандалый. "Сәхипҗамал". Шигырьләре. Каюм Насыйри. "Әбүгалисина". "Кырык вәзир". Муса Акъегет. "Хисаметдин менла". Заһир Бигиев. "Өлүф, яки Гүзәл кыз Хәдичә" Закир Һади. "Бәхетле кыз". "Бәхетсез кыз". Шакир Мөхөммәдиев. "Япон сугышы, яки Довроволец Батыргали агай". Фатих Халиди. "Радде Бичара кыз". XX йөз башы әдәбияты Татар ижтимагый тормышында һәм әдәбият үсешендә иң бай,катлаулы вакыйгалар чоры. Милли азатлык хәрәкәте, 1905-07 еллар инкыйлабы тудырган шартларда матбугат, әдәбият һәм сәнгатьнең яңа дәвере; татар әдәбиятының камил дәрәҗәсе, классик чоры; драматургиянең, татар театрының күтәрелүе; бүгенге көн әдәбиятына килеп җиткән традицияләргә нигез салыныу: әдәбиятның сәнгатьчә югары дәрәҗәсе, поэзиянең гаять актив роле, шәхси һәм иҗтимагый мөнәсәбәт, мәнфәгатьләрнең бергә үрелеп яшәве; реализм һәм романтизмның ачык чагылышы; яңа жанр һәм стильләр. Шагыйрьләр, прозаиклар, драматурглар һәм аларның әсәрләре: Габдулла Тукай, Сәгыйть Рәмиев, Дәрдемәнд, Гаяз Исхакый, Фатих Әмирхан, Шәриф Камал, Галимҗан Ибраһимов, Галиәсгар Камал, Мирхәйдәр Фәйзи һ.б. XX йөз әдәбияты Совет чоры әдәбиятында революцион вакыйгаларның әдәбиятка йогынтысы һәм әдәбиятта чагылышы. Традицияләрнең яңаруы, яңа сыйфатларын эзләү, яңа герой образы. Ватан, ил, халыкның эпик гәүдәләнеше. Азатлык, шәхес иреге, фикер хөрлеге мәсьәләләрнең куелышы. Дөнья әдәбияты белән сәнгатьчә бәйләнеше көн әдәбиятында яңарыш. Шагыйрьләр, прозаиклар, драматурглар һәм аларның әсәрләре: Камал Ш., Такташ һ., Тинчурин К., Ф.Кәрим, М.Җәлил, Г.Бәширов, Ә.Еники, Х.Туфан, Г.Ахунов, Н.Фәттах, М.Мәһдиев, И.Юзеев, Т.Миңнуллин, А.Гыйләҗев, Р.Фәйзуллин, Р.Миңнуллин, хәзерге балалар әдәбиятыннан үрнәкләр. Төп гомуми белем мәктәбен тәмамлаучыларның белем дәрәҗәсенә таләпләр: - Әдәбиятның сәнгатьлелеген аңлата белү. - Әдәби әсәрдә образларны таба, мәгънәләрен аңлата белү, төрләрен билгеләү. - Жанрларның үзенчәлекләрен аңлата белү. - Өйрәнгән әдәби - теоретик төшенчәләр. - Әдәби текстны анализлый белү. - Әдәби әсәрдән авторның төп фикерләрен таба белү, үз мөнәсәбәтеңне белдерү. - Әдәби әсәрдә конфликтларны таба һәм аңлата белү. - Әсәрнең матурлыгын - поэтикасын, сәнгатьчә чараларын билгеләү. - Язучының ижатына өйрәнгән әсәрләрдән чыгып бәя бирү. - Язучының иҗатын чор белән бәйләп карау. - Татар әдәбияты тарихын эзлекле итеп күз алдына китерү. - Татар әдәбиятының рус һәм чит ил әдәбиятлары белән тематик һәм проблемалар уртаклыгын аңлата алу. СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНОГО ПРЕДМЕТА ФИЗИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА Цели изучения физической культуры на ступени основного общего образования: ​ развитие основных физических качеств и способностей, укрепление здоровья, расширение функциональных возможностей организма; ​ формирование культуры движений, обогащение двигательного опыта физическими упражнениями с общеразвивающей и корригирующей направленностью; приобретение навыков в физкультурно-оздоровительной и спортивно-оздоровительной деятельности; ​ воспитание устойчивых интересов и положительного эмоционально-ценностного отношения к физкультурно-оздорови-тельной и спортивно-оздоровительной деятельности; ​ освоение знаний о физической культуре и спорте, их истории и современном развитии, роли в формировании здорового образа жизни. ОСНОВЫ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ И ЗДОРОВОГО ОБРАЗА ЖИЗНИ Роль физической культуры и спорта в формировании здорового образа жизни, профилактике вредных привычек. Оздоровительные системы физического воспитания и спортивная подготовка. Олимпийские игры древности и современности. Достижения отечественных и зарубежных спортсменов на Олимпийских играх. Основные этапы развития физической культуры в России. Двигательные действия, физические качества, физическая нагрузка. Контроль за индивидуальным физическим развитием и физической подготовленностью, техникой выполнения упражнений, соблюдением режимов физической нагрузки. Правила поведения и техники безопасности при выполнении физических упражнений. Нормы этического общения и коллективного взаимодействия в игровой и соревновательной деятельности. Правила соревнований по одному из базовых видов спорта. ФИЗКУЛЬТУРНО-ОЗДОРОВИТЕЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ Комплексы утренней и дыхательной гимнастики, гимнастики для глаз, физкультпауз (физкультминуток), элементы релаксации и аутотренинга. Комплексы упражнений для профилактики нарушений опорно-двигательного аппарата, регулирования массы тела и формирования телосложения. Комплексы упражнений для развития основных физических качеств, функциональных возможностей сердечно-сосудистой и дыхательной систем. Упражнения и комплексы из современных оздоровительных систем физического воспитания, адаптивной физической культуры. Основы туристской подготовки. Способы закаливания организма, простейшие приемы самомассажа. СПОРТИВНО-ОЗДОРОВИТЕЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ Акробатические упражнения и комбинации (кувырки, перекаты, стойки, упоры, прыжки с поворотами, перевороты). Гимнастические упражнения и комбинации на спортивных снарядах (висы, упоры, махи, перемахи, повороты, передвижения, стойки и соскоки). Гимнастическая полоса препятствий. Опорные прыжки. Лазание по канату. Упражнения и композиции ритмической гимнастики, танцевальные движения. Легкая атлетика: спортивная ходьба, бег на короткие, средние и длинные дистанции, барьерный,эстафетный и кроссовый бег, прыжки в длину и высоту с разбега, метание малого мяча. Лыжная подготовка: основные способы передвижения на лыжах, техника выполнения спусков, подъемов, поворотов, торможений. Спортивные игры: технические приемы и тактические действия в баскетболе, волейболе, футболе,мини-футболе. Основные способы плавания: кроль на груди и спине, брасс. Упражнения культурно-этнической направленности: сюжетно-образные и обрядовые игры. Элементы техники национальных видов спорта. ТРЕБОВАНИЯ К УРОВНЮ ПОДГОТОВКИ ВЫПУСКНИКОВ В результате изучения физической культуры ученик должен: знать/понимать ​ роль физической культуры и спорта в формировании здорового образа жизни, организации активного отдыха и профилактике вредных привычек; ​ основы формирования двигательных действий и развития физических качеств; ​ способы закаливания организма и основные приемы самомассажа; уметь ​ составлять и выполнять комплексы упражнений утренней и корригирующей гимнастики с учетом индивидуальных особенностей организма; ​ выполнять акробатические, гимнастические, легкоатлетические упражнения, технические действия в спортивных играх; ​ выполнять комплексы общеразвивающих упражнений на развитие основных физических качеств, адаптивной (лечебной) физической культуры с учетом состояния здоровья и физической подготовленности; ​ осуществлять наблюдения за своим физическим развитием и индивидуальной физической подготовленностью, контроль за техникой выполнения двигательных действий и режимом физической нагрузки; ​ соблюдать безопасность при выполнении физических упражнений и проведении туристических походов; ​ осуществлять судейство школьных соревнований по одному из базовых видов спорта; использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни для: ​ проведения самостоятельных занятий по формированию телосложения, коррекции осанки, развитию физических качеств, совершенствованию техники движений; ​ включения занятий физической культурой и спортом в активный отдых и досуг. Содержание учебного предмета ПРИРОДОВЕДЕНИЕ Изучение природоведения в V классе направлено на достижение следующих целей: - освоение знаний о многообразии объектов и явлений природы; связи мира живой и неживой природы; изменениях природной среды под воздействием человека; - овладение начальными естественнонаучными умениями проводить наблюдения, опыты и измерения, описывать их результаты, формулировать выводы; - развитие интереса к изучению природы, интеллектуальных и творческих способностей в процессе решения познавательных задач; - воспитание положительного эмоционально-ценностного отношения к природе; стремления действовать в окружающей среде в соответствии с экологическими нормами поведения, соблюдать здоровый образ жизни; - применение полученных знаний и умений для решения практических задач в повседневной жизни, безопасного поведения в природной среде, оказания простейших видов первой медицинской помощи. КАК ЧЕЛОВЕК ИЗУЧАЕТ ПРИРОДУ Наблюдения, опыты и измерения, их взаимосвязь при изучении объектов и явлений природы. Вклад великих ученых-естествоиспытателей в развитие науки (на примере 1-2 историй конкретных открытий). МНОГООБРАЗИЕ ТЕЛ, ВЕЩЕСТВ И ЯВЛЕНИЙ ПРИРОДЫ Звездное небо. Строение Солнечной системы. Солнце как одна из звезд. История «вытеснения» Земли из центра Вселенной (Птолемей, Н.Коперник, Г.Галилей, Дж.Бруно). Вещества в окружающем мире и их использование человеком. Простые и сложные вещества, смеси. Примеры явлений превращения веществ (горение, гниение). Различные физические явления (механические, тепловые, световые) и их использование в повседневной жизни. Погодные явления. Основные характеристики погоды. Влияние погоды на организм человека. Разнообразие живых организмов и причины его сокращения. Примеры приспособленности растений и животных к жизни в разных условиях среды обитания. Комфортные экологические условия жизнедеятельности человека. Опыт практической деятельности Определение (узнавание) наиболее распространенных растений и животных своей местности (в том числе редких и охраняемых видов). Наблюдения звездного неба, явлений превращения веществ, погодных явлений, примеров приспособления растений к различным способам размножения, животных – к жизни в разных средах обитания (водной, почвенной, воздушной, наземной). Опыты по изучению: нескольких физических явлений; влияния температуры, света и влажности на прорастание семян. Измерения длины, температуры, массы, времени. Ориентирование на местности: определение сторон горизонта при помощи компаса, Полярной звезды и местных признаков. Конструирование моделей, простейших измерительных приборов и установок для наблюдений и опытов. Использование доступных для учащихся дополнительных источников информации и справочной литературы. Участие в социально-ориентированной практической деятельности по изучению экологических проблем своей местности и путей их решения. ЗДОРОВЬЕ ЧЕЛОВЕКА И БЕЗОПАСНОСТЬ ЖИЗНИ Взаимосвязь здоровья и образа жизни. Профилактика вредных привычек. Правила безопасного поведения в опасных ситуациях природного происхождения (при сильном ветре, во время грозы, под градом, при встрече с опасными животными, ядовитыми растениями и т.п.); овладение простейшими способами оказания первой помощи (при кровотечениях, травмах).

Похожие:

	Приказ №177 от 3 октября 2013 года образовательная программа начального... Рассмотрена и принята на педагогическом совете мбоу «Среднекорсинская основная общеобразовательная школа» Арского муниципального...		Приказ №65 от 3 октября 2013 года образовательная программа начального... Рассмотрена и принята на педагогическом совете мбоу «Разъезд-Корсинская основная общеобразовательная школа» Арского муниципального...
	Приказ №70 от 5 октября 2013 года Основная образовательная программа... Директор мбоу «Среднепшалымская основная общеобразовательная школа» Арского муниципального района рт		Приказ №357/од от 02. 12. 2013 г. Основная образовательная программа... Основная образовательная программа основного общего образования Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения
	Приказ №213 от 6 сентября 2013 года образовательная программа основного... ...		Наименование Программы Образовательная программа среднего общего... А образования учащихся муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения...
	Рабочая программа По технологии Образовательной программы муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Карадуванская средняя общеобразовательная школа»...		Приказ №68 от 31 августа 2013 г. Образовательная программа основного... Образовательная программа мбоу «Чуру- барышевская оош» Апастовского муниципального района рт
	Основная образовательная программа Среднего (полного) общего образования... Муниципальное бюджетное образовательное учреждение «Большековалинская средняя общеобразовательная школа Высокогорского муниципального...		Образовательная программа муниципального бюджетного общеобразовательного... Вого качества образования учащихся муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Карабашская средняя общеобразовательная...
	Рабочая программа учителя муниципального бюджетного общеобразовательного... Учебный план муниципального общеобразовательного учреждения «Надеждинская средняя общеобразовательная школа имени полного кавалера...		Программа по формированию навыков безопасного поведения на дорогах... Образовательной программы муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Карадуванская средняя общеобразовательная школа»...
	Образовательная программа муниципального бюджетного общеобразовательного... Образовательная программа мбоу «Новокишитская основная общеобразовательная школа» Арского муниципального района Республики Татарстан...		Образовательная программа основного общего образования Муниципального... «Тахталинская основная общеобразовательная школа» Аксубаевского муниципального района
	Основная образовательная программа муниципального бюджетного образовательного...		Основная образовательная программа муниципального общеобразовательного...