ТРЕБОВАНИЯ К УРОВНЮ ПОДГОТОВКИ
ОКАНЧИВАЮЩИХ НАЧАЛЬНУЮ ШКОЛУ
В результате изучения литературного чтения ученик должен
знать/понимать
изученные литературные произведения и их авторов;
жанры детской художественной литературы (приводить примеры сказок, стихотворений, басен, рассказов);
уметь
читать осознанно вслух тексты художественных произведений целыми словами, соблюдая орфоэпические нормы русского литературного языка;
читать выразительно художественный текст (заранее подготовленный);
приводить примеры фольклорных произведений (пословиц, загадок, сказок);
определять тему и главную мысль произведения;
пересказывать доступный по объему текст (до 1с.);
делить текст на смысловые части, составлять его простой план;
использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни для:
самостоятельного чтения книг на русском языке;
расширения словарного запаса, самостоятельного поиска значения неизвестных русских слов в словаре.
Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теленнән б
ашлангыч гомуми белем бирү стандарты
Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теленнән башлангыч гомуми белем бирү түбәндәге төп максатларны күздә тотып башкарыла:
укучыларның фикерләү сәләтен үстерү, тел чараларын аралашуның
эчтәлегеннән чыгып сайлый белү, балаларның ана телендә аралашу күнекмәләрен камилләштерү;
телнең фонетика, лексика, грамматикасы буенча башлангыч белем
алу, өйрәнелә торган тел берәмлекләрен тикшерә белү күнекмәләре булдыру;
дөрес уку һәм дөрес язу күнекмәләрен булдыру, диалогик сөйләмдә
катнашу, гадирәк итеп төзелгән монологик сөйләм оештыру;
- укучыларда ана теленә карата хөрмәт һәм аны ярату хисләре тәрбияләү, телнең чисталыгын, дөреслегең саклау, тел өйрәнүгә карата кызыксыну уяту.
I. ГОМУМИ БЕЛЕМ БИРҮ ПРОГРАММАСЫНЫҢ МӘЌБҮРИ ҮЗЛӘШТЕРЕЛЕРГӘ ТИЕШЛЕ ӨЛЕШЕ
Сөйләм эшчәнлеге төрләре тыңлап аңлау.
Сөйләмдәге сүз, сүзтезмә һәм ќөмләләрне аңлау, аларны бер-берсеннән аеру. Әйтелгән фикердәге мөһимрәк булган вакыйгаларның эзлеклелегенә төшенү.
Сөйләү.
Диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрен гамәли яктан үзләштерү. Укуга һәм көндәлек тормышка кагылышлы темалар буенча әңгәмә кору. Укылган текстка сорау кую, аның эчтәлеге буенча бирелгән сорауларга ќавап бирү, текстның планын төзү. Укучыларга якынрак булган ситуацияләргә бәйле темалар буенча сөйләү. Гадирәк ќөмләләрдән төзелгән төрле темаларга кагылышлы монологик сөйләм оештыра белү, бу вакытта кирәк булган интонация үзенчәлекләрен үзләштерү.
Сөйләм этикеты үрнәкләреннән дөрес файдалану (исәнләшү, саубуллашу, гафу үтенү, рәхмәт әйтү, мөрәќәгать итү һ.б.ш. формалар) вакытында орфоэпик һәм интонацион нормаларны саклау.
Уку.
Әкиятләрне, кечкенә хикәяләрне, дәреслектәге текстларны аңлап, дәрес, йөгерек һәм сәнгатьле итеп укый белү. Текстның төп фикерен аңлап, темасын билгели алу, кирәкле урыннарын сайлап уку. Гади план төзеп, текстның эчтәлеген сөйләү һәм укучының текстка карата үз мөнәсәбәтен белдерүе.
Язу.
Язма сөйләм белән телдән сөйләмнең аермасы. Ќөмләне тексттан аера белү. Башлангыч сыйныф ахырына сүзлек диктанты (12-13 сүз), контроль диктант (45-50 сүз), изложение (60-70 сүздән торган текст буенча) һәм сочинение (45-50 сүздән торган текст буенча) язу.
Хат һәм төрле котлау текстлары (мөмкин булганда, компьютер кулланып), конвертка адрес язу.
Тел системасын гамәли яктан үзләштерү
Фонетика. Орфоэпия. Графика. Орфография.
Сузык һәм тартык авазлар, аларны белдерә торган хәрефләр. Аваз һәм хәрефләрне аеру.
Яңгырау һәм саңгырау тартыклар.
Сүзләрне иќекләргә бүлү. Иќек калыплары. Сүз басымы. Сүзләрне дөрес итеп әйтү. Татар алфавиты.
Лексика.
Сүз, аның туры һәм күчерелмә мәгънәләре. Бер һәм күп мәгънәле сүзләр. Синоним, омоним һәм антоним сүзләр.
Лексикография турында мәгълүмат. Төрле типтагы сүзлекләр һәм аларның төзелү принциплары. Сүзлекләрне куллана белү.
Сүз төзелеше һәм сүз ясалышы.
Сүзнең мәгънәле кисәкләрен таба белү: тамыр, нигез һәм кушымчалар. Тамырдаш сүзләр.
Төрле сүз төркемнәрен ясый торган кушымчалар. Татар телендә кушымчаларның сүзгә ялгану тәртибе. Тамыр һәм ясалма сүзләр. Кушма һәм парлы сүзләр. Сүз төзелешен тикшерү.
Морфология. Исем. Аның лексик-грамматик мәгънәсе һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Берлек һәм күплек сандагы исемнәр. Уртаклык һәм ялгызлык исемнәр. Исемнәрнең килеш һәм тартым белән төрләнеше. Килеш һәм тартым белән төрләнгән исемнәрне сөйләмдә дөрес итеп куллану.
Сыйфат. Аның лексик-грамматик мәгънәсе һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Синоним һәм антоним сыйфатлар. Сыйфатларның дәрәќә формалары. Аларны сөйләмдә дөрес куллану.
Сан. Аның лексик-грамматик мәгънәсе һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Төгәл исәпне, саналу тәртибен белдерә торган саннар. Татар телендә сан белән саналмышның бәйләнеш үзенчәлекләре, аларны сөйләмдә дөрес куллану.
Алмашлык. Зат, сорау, күрсәтү һәм тартым алмашлыклары. Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнеше. Алмашлыкларның сөйләмдә дөрес һәм урынлы кулланылышы.
Фигыль. Аның лексик-грамматик мәгънәсе һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Боерык фигыльләр, аларның мәгънәләре, зат-сан белән төрләнеше.
Хәзерге, үткән һәм киләчәк заман хикәя фигыльләр, аларның зат-сан белән төрләнеше.
Фигыльләрнең өйрәнелгән формаларын аера белү, аларны сөйләмдә дөрес куллану.
Бәйлек һәм бәйлек сцзлөр. Аларны башка сүз төркемнәреңнән аера белү, сөйләмдә дөрес куллану.
Синтаксис һәм пунктуация.
Өйрәнелгән сүз төркемнәре белән сүзтезмә һәм ќөмләләр төзү.
Ќөмләнең баш кисәкләре. Исем һәм зат алмашлыкларының ия, боерык һәм хикәя фигыльләрнең хәбәр булып килүе.
Ќөмләнең иярчен кисәкләреннән аергыч. Сыйфатларның һәм тәртип саннарының аергыч булып килүе.
Ќөмләләрнең коммуникатив төрләре һәм аларны дөрес интонация белән әйтү. Алар янында тыныш билгеләре. Ќөмләдә сүз тәртибе.
Раслау һәм инкарь ќөмләләр. Ќыйнак һәм ќәенке ќөмләләр.
Тиңдәш кисәкләр. Алар янында ќыючы, каршы куючы теркәгечләрне тиешенчә куллану. Тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләрен дөрес итеп кую.
Эндәш сүзләр һәм алар янында тыныш билгеләре.
II. БАШЛАНГЫЧ МӘКТӘПНЕ ТӘМАМЛАУЧЫ УКУЧЫЛАРНЫҢ БЕЛЕМ ДӘРӘЌӘСЕНӘ ТАЛӘПЛӘР
Укучыларның ана телен өйрәнү дәрәќәсе түбәндәге таләпләргә туры килергә тиеш:
татар графикасы үзенчәлекләрен белү;
сүзнең мәгънәле кисәкләрен аера белү;
өйрәнелгән сүз төркемнәрен бер-берсеннән аера һәм аларның үзенчәлекләрен аңлата алу;
сүзтезмә һәм ќөмләләрне бер-берсеннән аерып, ќөмләләрнең коммуникатив төрләрен билгели белү;
ќөмләнең баш кисәкләрен, иярчен кисәкләреннән аергычны билгеләү;
- авазларга, сүзләрнең мәгънәле кисәкләренә, сүз төркемнәренә һәм ќөмләләргә өйрәнгән күләмдә кыскача характеристика бирә белү;
- сүзләрнең әйтелеш белән язылыш үзенчәлекләрен аңлау;
- авазларны, сүзләрне, сүзтезмәләрне һәм ќөмләләрне дөрес итеп әйтергә өйрәнү;
өйрәнелгән ќөмлә төрләрен тиешле интонация белән әйтә белү;
өйрәнелгән сүз төркемнәреннән исем белән фигыльләрне дөрес итеп төрләндерү күнекмәләренә ия булу;
35-40 сүздән торган, 9-11 ќөмләле текстны дөрес итеп күчереп язу;
өйрәнелгән орфографик һәм пунктуцион кагыйдәләргә 12-16 сүздән торган сүзлек диктанты, 45-50 сүздән торган контроль диктант язу;
төрле төрдәге диктант, изложение һәм сочинениеләр язу.
Укучылар ана теле дәресләрендә алган белем һәм күнекмәләрне көндәлек тормышта гамәли яктан куллана белергә тиеш. Бу түбәндәгеләрне күздә тота:
тормыш-көнкүрешкә бәйле диалог һәм монологлардан файдалану;
аваз, сүз, сүзтезмә һәм ќөмләләрне дөрес әйтү нормаларын саклау;
-укучыларның сүз байлыгын укуга һәм тормыш-көнкүрешкә бәйле
сүзләр хисабына арттыру;
- төрле типтагы сүзлекләр белән эшли белү;
-өйрәнелгән орфографик һәм пунктуацион кагыйдәләрне катлаулы
булмаган язма сөйләмдә дөрес куллану;
- көндәлек аралашуга бәйле рәвештә татарча сөйләм этикеты формаларын дөрес куллану.
РУС ТЕЛЛЕ УКУЧЫЛАРГА ТАТАР ТЕЛЕ
Гомуми башлангыч белем мәктәбе
Укыту максатлары
Укыту эчтәлегенең мәҗбүри минимумы
Укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр
ГОМУМИ БАШЛАНГЫЧ БЕЛЕМ МӘКТӘБЕ
Гомуми башлангыч белем мәктәбендә татар телен укыту түбәндәге максатларга ирешүгә юнәлтелә:
- укучыларга татар теленең фонетик, лексик, грамматик нигезләре буенча гамәли белем бирү;
- балаларның телдән һәм язма сөйләм күнекмәләрен үстерү;
- сөйләмэшчәнлегенең барлык төрләре буенча күнекмәләр формалаштыру;
- укучыларның иҗади активлыгын камилләштерү,аларда татар телен өйрәнүгә омтылыш һәм кызыксыну, уңай мөнәсәбәт булдыру;
- балаларның рухи дөньясын баету, төрле милләт вәкилләре арасында дуслык хисе тәрбияләү.
УКЫТУ ЭЧТӘЛЕГЕНЕҢ МӘҖБҮРИ МИНИМУМЫ
Телнең фонетик нигезләрен өйрәнү.
Татар теленең алфавиты. Аваз-хәрефмөнәсәбәтләре. Сузык һәм тартык авазлар. Калын һәм нечкә сузыклар. Яңгырау һәм саңгырау тартыклар. Татар телен әхас булган үзенчәлекле авазлар. Татар телендә рәт һәм ирен гармониясе. Сүзләрне иҗекләргә бүлү. Сүз басымы һәм аның үзенчәлекле очраклары. Хикәя, сорау, өндәү җәмләләрнең интонациясе. Җөмләнең синтагмаларга бүленеше. Татар әдәби теленең әйтелеш нормалары.
Татар алфавитындагы хәрефләрнең каллиграфик яктан дөрес язылышы. Әйтелеше белән язылышы арасында аерма булган сүзләр. Транскрипция билгеләре.
Телнең лексик нигезләрен өйрәнү.
Сүзтөзелеше. Тамыр һәм кушымча. Тамыр, ясалма, кушма, тезмә, парлысүзләр. Сүз ясалышы ысуллары: -чы/-че, -лык/-лек, -даш/-дәш, -таш/-тәш кушымчалы исемнәр; -лы/-ле, -сыз/-сез, -гы/-ге, -кы/-ке кушымчалы сыйфатлар. Мәгънәләре ягыннан якын һәм капма-каршы мәгънәле сүзләр. Татар телендәге рус, европа, гарәп-фарсы алынмалары. Күпмәгънәле сүзләр.
Телнең грамматик нигезләрен өйрәнү.
Морфология. Исем. Исемнең сан, килеш, тартым белән төрләнүе. Исемнәрдә кушымчаларның ялганутәртибе. Килеш кушымчаларының төшеп калу очраклары. Исемнәргә Кем? Нәрсә?сорауларын кую үзенчәлеге. Уртаклык һәм ялгызлык исемнәре.
Алмашлык. Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнүе. Сорау алмашлыклары. Кем? Нәрсә?алмашлыкларының килеш белән төрләнүе. Күрсәтү алмашлыклары (бу, теге, шул). Билгеләү алмашлыклары (барлык, бөтен). Юклык алмашлыклары (бернәрсәдә, беркемдә).
Сыйфат. Сыйфат + исем төзелмәләре. Сыйфатның чагыштыру, артыклык дәрәҗәләре.
Сан. Микъдар, тәртип, җыюсаннары. Сан + исем төзелмәләре.
Фигыль. Боерык фигыль. Боерык фигыльнең икенче зат берлек һәм күплек формасы. Хикәя фигыль. Хикәя фигыльнең хәзерге, билгеле үткән, билгесез үткән заман формалары. Хикәя фигыльнең барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән төрләнүе. Хәзерге заман хикәя фигыльнең киләчәк заман функциясендә кулланылуы. Фигыльнең инфинитив формасы. Инфинитив + ярый (ярамый), мөмкин (мөмкинтүгел, тиеш (тиештүгел) төзелмәләре.Идеярдәмче фигыленең кулланылышы.
Рәвеш. Урын, вакыт, күләм-чамарәвешләре һәм сафрәвешләр.
Бәйлек һәм бәйлек сүзләр. Баш, юнәлеш, чыгыш килешләрен таләпитә торган бәйлекләр. Урын-вакыт килешендәге бәйлек сүзләр.
Кисәкчә. Сорау (-мы/ -ме), юклык (түгел) кисәкчәләре.
Теркәгеч. Һәм, ә ,ләкин, чөнкитеркәгечләре.
Синтаксис.Сүзтезмә.Җыйнак һәм җәенке гади җөмлә.Татар җөмләсендә сүз тәртибе кагыйдәләре.Һәм, ә, ләкин, чөнки теркәгечле җөмләләр.
Җөмләнең коммуникатив төрләре: раслау, инкяр, сорау, өндәүҗөмләләр. Татар җөмләсендә сөйләм яңалыгының урыны. Татар һәм рус телләрендәге грамматик аермалар.
Сөйләмэшчәнлегенең төрләренә өйрәтү.
Тыңлапаңлау. Татар сөйләмен тыңлап аңлау буенча укучыларда башлангыч күнекмәләр булдыру; таныш материалга нигезләнгән сөйләмне тыңлап, җөмлә чикләрен билгеләү; сөйләм барышында эчтәлеккә төшенеп бару; тыңланган мәгълүматның эчтәлеге буенча сорауларга җавап бирү, сораулар кую, сөйләшү үткәрү, эчтәлекне татарча яки русча сөйләп бирү.
Телдән сөйләм. Өйрәнелгән лексик берәмлекләрдән һәм җөмлә калыпларыннан файдаланып, мәктәп, гаилә, балаларның тормышы һәм табигать күренешләре белән бәйле ситуацияләргә диалог яки монолог төзеп сөйләү; аралашуга бәйле исәнләшү, саубуллашу, гафуүтенү, рәхмәтәйтү, котлау, үтенеч белдерү, кайтарып сорау һәм башка репликаларны сөйләмдә дөрес куллану.
Язу һәм язма сөйләм. Татар хәрефләрен, сүзләрен дөрес язу; бәйләнешле текстка өстәмәләр кертмичә күчереп язу; сүзлек диктанты язу; аралашу ситуацияләренә бәйле хикәя язу; котлау, чакыру кәгазе, адрес язу.
Телдән һәм язма чаралашу темалары.
Танышу.
Гаилә.
Мәктәп, сыйныф бүлмәсе; уку-язу әсбаплары.
Татар теле дәресендә.
Йорт һәм фатир.
Шәһәр.
Минем дусларым.
Кибеттә (уенчыклар, киемнәр, ашамлыклар кибетендә).
Бәйрәмнәр (туган көн, Яңа ел бәйрәме).
Ел фасыллары. Һава торышы. Яраткан ел фасылым.
Хайваннар һәм кошлар. Яраткан йорт хайваным.
Үсемлекләр дөньясы (агач, чәчәк исемнәре).
Татарстан Республикасы; аның башкаласы; тарихи урыннары; табигый байлыклары.
Татарстан Республикасының дәүләт символлары.
Яраткан уеннарыбыз.
Театрлар һәм музейлар.
Ял көне. Каникуллар.
УКУЧЫЛАРНЫҢ ӘЗЕРЛЕК ДӘРӘҖӘСЕНӘ ТАЛӘПЛӘР
Гомуми башлангыч белем мәктәбен тәмамлаучы укучылар түбәндәге белемнәргә ия булырга тиешләр:
- татар теленең алфавитын, авазларның әйтелешен һәм хәрефләрнең язылышын белү;
- аралашу ситуацияләренә бәйле актив үзләштерелгән лексик берәмлекләрне һәм аларның грамматик формаларын телдән һәм язма сөйләмдә куллана белү;
- сүз ясалышулларын белү;
- әйтү максаты белән җөмлә төрләрен белү;
- татар һәм рус телләренең уртак һәм аермалыякларын таный белү;
- сөйләмне фонетик, лексик, грамматик яктан дөрес оештыра белү;
- ана теле тәэсирендә барлыкка килгән әйтелеш һәм сөйләм хаталарын төзәтә белү.
Укучылар түбәндәге күнекмәләргә ия булырга тиешләр:
- актив үзләштерелгән җөмлә калыпларын тыңлап аңлый һәм аралашуда катнаша алу;
- сорау һәм җавап репликаларын дөрес кулланып, әңгәмә кора алу;
- татар сөйләм этикетына хас булган танышу, исәнләшү, саубуллашу, рәхмәтәйтү, гафу үтенү һәм башка калыпларны урынлы куллана алу;
- тасвирлау яки хикәяләү төрендәге бәйләнешле текст төзи алу;
-телдән һәм язмача диалогик яки монологик формада аралаша алу.
ОБЯЗАТЕЛЬНЫЙ МИНИМУМ СОДЕРЖАНИЯ ПО ТАТАРСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теленнән башлангыч гомуми белем бирү стандарты
Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теленнән башлангыч гомуми белем бирү түбәндәге төп максатларны күздә тотып башкарыла:
укучыларның фикерләү сәләтен үстерү, тел чараларын аралашуның
эчтәлегеннән чыгып сайлый белү, балаларның ана телендә аралашу күнекмәләрен камилләштерү;
телнең фонетика, лексика, грамматикасы буенча башлангыч белем
алу, өйрәнелә торган тел берәмлекләрен тикшерә белү күнекмәләре булдыру;
дөрес уку һәм дөрес язу күнекмәләрен булдыру, диалогик сөйләмдә
катнашу, гадирәк итеп төзелгән монологик сөйләм оештыру;
- укучыларда ана теленә карата хөрмәт һәм аны ярату хисләре тәрбияләү, телнең чисталыгын, дөреслегең саклау, тел өйрәнүгә карата кызыксыну уяту.
I. ГОМУМИ БЕЛЕМ БИРҮ ПРОГРАММАСЫНЫҢ МӘЌБҮРИ
ҮЗЛӘШТЕРЕЛЕРГӘ ТИЕШЛЕ ӨЛЕШЕ
Сөйләм эшчәнлеге төрләре
Тыңлап аңлау.
Сөйләмдәге сүз, сүзтезмә һәм ќөмләләрне аңлау, аларны бер-берсеннән аеру. Әйтелгән фикердәге мөһимрәк булган вакыйгаларның эзлеклелегенә төшенү.
Сөйләү.
Диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрен гамәли яктан үзләштерү. Укуга һәм көндәлек тормышка кагылышлы темалар буенча әңгәмә кору. Укылган текстка сорау кую, аның эчтәлеге буенча бирелгән сорауларга ќавап бирү, текстның планын төзү. Укучыларга якынрак булган ситуацияләргә бәйле темалар буенча сөйләү. Гадирәк ќөмләләрдән төзелгән төрле темаларга кагылышлы монологик сөйләм оештыра белү, бу вакытта кирәк булган интонация үзенчәлекләрен үзләштерү.
Сөйләм этикеты үрнәкләреннән дөрес файдалану (исәнләшү, саубуллашу, гафу үтенү, рәхмәт әйтү, мөрәќәгать итү һ.б.ш. формалар) вакытында орфоэпик һәм интонацион нормаларны саклау.
Уку.
Әкиятләрне, кечкенә хикәяләрне, дәреслектәге текстларны аңлап, дәрес, йөгерек һәм сәнгатьле итеп укый белү. Текстның төп фикерен аңлап, темасын билгели алу, кирәкле урыннарын сайлап уку. Гади план төзеп, текстның эчтәлеген сөйләү һәм укучының текстка карата үз мөнәсәбәтен белдерүе.
Язу.
Язма сөйләм белән телдән сөйләмнең аермасы. Ќөмләне тексттан аера белү. Башлангыч сыйныф ахырына сүзлек диктанты (12-13 сүз), контроль диктант (45-50 сүз), изложение (60-70 сүздән торган текст буенча) һәм сочинение (45-50 сүздән торган текст буенча) язу.
Хат һәм төрле котлау текстлары (мөмкин булганда, компьютер кулланып), конвертка адрес язу.
Тел системасын гамәли яктан үзләштерү
Фонетика. Орфоэпия. Графика. Орфография.
Сузык һәм тартык авазлар, аларны белдерә торган хәрефләр. Аваз һәм хәрефләрне аеру.
Яңгырау һәм саңгырау тартыклар.
Сүзләрне иќекләргә бүлү. Иќек калыплары. Сүз басымы. Сүзләрне дөрес итеп әйтү. Татар алфавиты.
Лексика.
Сүз, аның туры һәм күчерелмә мәгънәләре. Бер һәм күп мәгънәле сүзләр. Синоним, омоним һәм антоним сүзләр.
Лексикография турында мәгълүмат. Төрле типтагы сүзлекләр һәм аларның төзелү принциплары. Сүзлекләрне куллана белү.
Сүз төзелеше һәм сүз ясалышы.
Сүзнең мәгънәле кисәкләрен таба белү: тамыр, нигез һәм кушымчалар. Тамырдаш сүзләр.
Төрле сүз төркемнәрен ясый торган кушымчалар. Татар телендә кушымчаларның сүзгә ялгану тәртибе. Тамыр һәм ясалма сүзләр. Кушма һәм парлы сүзләр. Сүз төзелешен тикшерү.
Морфология.
Исем. Аның лексик-грамматик мәгънәсе һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Берлек һәм күплек сандагы исемнәр. Уртаклык һәм ялгызлык исемнәр. Исемнәрнең килеш һәм тартым белән төрләнеше. Килеш һәм тартым белән төрләнгән исемнәрне сөйләмдә дөрес итеп куллану.
Сыйфат. Аның лексик-грамматик мәгънәсе һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Синоним һәм антоним сыйфатлар. Сыйфатларның дәрәќә формалары. Аларны сөйләмдә дөрес куллану.
Сан. Аның лексик-грамматик мәгънәсе һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Төгәл исәпне, саналу тәртибен белдерә торган саннар. Татар телендә сан белән саналмышның бәйләнеш үзенчәлекләре, аларны сөйләмдә дөрес куллану.
Алмашлык. Зат, сорау, күрсәтү һәм тартым алмашлыклары. Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнеше. Алмашлыкларның сөйләмдә дөрес һәм урынлы кулланылышы.
Фигыль. Аның лексик-грамматик мәгънәсе һәм морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Боерык фигыльләр, аларның мәгънәләре, зат-сан белән төрләнеше.
Хәзерге, үткән һәм киләчәк заман хикәя фигыльләр, аларның зат-сан белән төрләнеше.
Фигыльләрнең өйрәнелгән формаларын аера белү, аларны сөйләмдә дөрес куллану.
Бәйлек һәм бәйлек сцзлөр. Аларны башка сүз төркемнәреңнән аера белү, сөйләмдә дөрес куллану.
Синтаксис һәм пунктуация.
Өйрәнелгән сүз төркемнәре белән сүзтезмә һәм ќөмләләр төзү.
Ќөмләнең баш кисәкләре. Исем һәм зат алмашлыкларының ия, боерык һәм хикәя фигыльләрнең хәбәр булып килүе.
Ќөмләнең иярчен кисәкләреннән аергыч. Сыйфатларның һәм тәртип саннарының аергыч булып килүе.
Ќөмләләрнең коммуникатив төрләре һәм аларны дөрес интонация белән әйтү. Алар янында тыныш билгеләре. Ќөмләдә сүз тәртибе.
Раслау һәм инкарь ќөмләләр. Ќыйнак һәм ќәенке ќөмләләр.
Тиңдәш кисәкләр. Алар янында ќыючы, каршы куючы теркәгечләрне тиешенчә куллану. Тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләрен дөрес итеп кую.
Эндәш сүзләр һәм алар янында тыныш билгеләре.
II. БАШЛАНГЫЧ МӘКТӘПНЕ ТӘМАМЛАУЧЫ УКУЧЫЛАРНЫҢ БЕЛЕМ ДӘРӘЌӘСЕНӘ ТАЛӘПЛӘР
Укучыларның ана телен өйрәнү дәрәќәсе түбәндәге таләпләргә туры килергә тиеш:
татар графикасы үзенчәлекләрен белү;
сүзнең мәгънәле кисәкләрен аера белү;
өйрәнелгән сүз төркемнәрен бер-берсеннән аера һәм аларның үзенчәлекләрен аңлата алу;
сүзтезмә һәм ќөмләләрне бер-берсеннән аерып, ќөмләләрнең коммуникатив төрләрен билгели белү;
ќөмләнең баш кисәкләрен, иярчен кисәкләреннән аергычны билгеләү;
- авазларга, сүзләрнең мәгънәле кисәкләренә, сүз төркемнәренә һәм ќөмләләргә өйрәнгән күләмдә кыскача характеристика бирә белү;
- сүзләрнең әйтелеш белән язылыш үзенчәлекләрен аңлау;
- авазларны, сүзләрне, сүзтезмәләрне һәм ќөмләләрне дөрес итеп әйтергә өйрәнү;
өйрәнелгән ќөмлә төрләрен тиешле интонация белән әйтә белү;
өйрәнелгән сүз төркемнәреннән исем белән фигыльләрне дөрес итеп төрләндерү күнекмәләренә ия булу;
35-40 сүздән торган, 9-11 ќөмләле текстны дөрес итеп күчереп язу;
өйрәнелгән орфографик һәм пунктуцион кагыйдәләргә 12-16 сүздән торган сүзлек диктанты, 45-50 сүздән торган контроль диктант язу;
төрле төрдәге диктант, изложение һәм сочинениеләр язу.
Укучылар ана теле дәресләрендә алган белем һәм күнекмәләрне көндәлек тормышта гамәли яктан куллана белергә тиеш. Бу түбәндәгеләрне күздә тота:
тормыш-көнкүрешкә бәйле диалог һәм монологлардан файдалану;
аваз, сүз, сүзтезмә һәм ќөмләләрне дөрес әйтү нормаларын саклау;
- укучыларның сүз байлыгын укуга һәм тормыш-көнкүрешкә бәйле
сүзләр хисабына арттыру;
- төрле типтагы сүзлекләр белән эшли белү;
- өйрәнелгән орфографик һәм пунктуацион кагыйдәләрне катлаулы
булмаган язма сөйләмдә дөрес куллану;
- көндәлек аралашуга бәйле рәвештә татарча сөйләм этикеты формаларын дөрес куллану.
Рус мәктәпләрендә укучы татар балларына әдәбияттан
башлангыч белем стандарты.
(1-4 сыйныфлар)
Башлангыч белем баскычында әдәбиятны өйрәнү түбәндәге максатларны күз алдында тота:
татар телендәге әсәрләрне аңлы, дөрес һәм сәнгатьле уку күнекмәсен үстерү, әдәби текст белән эшләргә өйрәтү, сөйләм эшчәнлеген һәм төрен камилләштерү, мөстәкыйль китап уку эшчәнлеге формалаштыру;
сүз сәнгате әсәрләрен эстетик кабул итү сәләтләрен иќади һәм танып белү мөмкинлекләрен үстерү;
татар әдәбиятына һәм башка халык әдәбиятларына хөрмәт тәрбияләү, китап белән кызыксыну уяту.
Белем бирү программалары эчтәлегенә куелган мәҗбүри таләп.
Китап уку эшчәнлеге. Әдәби һәм фәнни популяр әсәрләр, татар халык авыз иќаты әсәрләре. Татар әдәбиятының күренекле вәкилләре әсәрләре. (Г.Тукай, Дәрдемәнд, Ф.Агиев, М.Гафури, М.Ќәлил, А.Алиш, Б.Рәхмәт, Ә.Бикчәнтәева, М.Фәйзуллина, Ш.Галиев, Р.Миңнуллин, Г.Хәсәнов, Р.Вәлиева, Ф.Яруллин, А.Тимергалин, Р.Хафизова, Г.Гыльманов), дөнья балалар әдәбияты классиклары әсәрләре; төрле энциклопедияләрдә, белешмә-сүзлекләрдә һәм балалар вакытлы матбугатында басылган материалларны уку.
Балаларга уку өчен тәкъдим ителгән әсәрләрнең төп темалары: туган тел, табигать, хезмәт, балалар тормышы, кешеләрнең үзара мөнәсәбәтләре, гаилә, сәламәтлек саклау, яхшылык һәм яманлык.
Әдәби әсәр эчтәлеген аңлауга мөнәсәбәтле үзләштерелергә тиешле мәсьәләләр: әсәр темасы, төп фикере, вакыйгалары һәм аларның эзлеклелеге. Әсәр герое: герой характеры, аның гамәлләре, гамәл кылырга этәргән сәбәпләр. Геройның эмоциональ һәм әхлакый кичерешләрен аңлау, кабул итү. Рус һәм татар әдәбияты геройларын үзара чагыштыру. Әкиятне һәм кече фольклор жанрларын, автор әкиятләрен; хикәя, шигырь, мәсәлләрне әдәби жанр буларак аера белү.
Геройлар һәм вакыйгалар сурәтләүдә кулланылган әдәби сәнгатьлелекне тудыручы тел чараларын (терминнарын атамыйча) күрә белү.
Китапта бирелгән иллюстрацияләрнең әсәрне кабул итүдә ярдәмен аңлау. Әдәби әсәрнең башка сәнгать әсәрләре белән бәйләнешен тою.
|
