Образовательная программа Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Сунтарская начальная общеобразовательная школа им. В. Г. Павлова»
Скачать 9.88 Mb.
|
Үөрэх предметин ис хоһооно Начаалынай оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтин уоисай үөрэхтээһин систиэмэтигэр саха тылын үөрэтэр предмет быстыспат сорҕото, «Филология» үөрэх уобалаһыгар төрүт буолар сүрүн куурус буолар. Онон үөрэтии сыала-соруга, тутула, ис хоһооно уонна түмүк ирдэбилэ үрдүкү кылаастарга төрөөбүт тылы сэргэ атын филологическай предметтэри үөрэтиини кытта алтыһыннаран- ситимнээн торумнанар. Төрөөбүт тылы начаалынай оскуолаҕа үөрэтии маҥнайгы кылааска «Бодоруһарга үөрэнэбит» диэн саҥа киирэр салааттан саҕаланар, ол кэнниттэн «Грамотаҕа үөрэтии» диэн үгэс буолбут ааҕарга уонна суруйарга үөрэтэр салаа «Ааҕарга уонна суруйарга үөрэнэбит» саҥа аатынан үөрэтиллэр. Бу кэмҥэ үөрэх былааныгар төрөөбүт тыл уонна литературнай ааҕыы чаастара бииргэ бэриллэллэр. «Ааҕарга уонна суруйарга үөрэнэбит» салаа кэнниттэн биирдэ төрөөбүт тыл уонна литературнай ааҕыы предметтэрэ тус- туспа үөрэтиллэллэр. Ити кэмтэн ыла начаалынай оскуолаҕа төрөөбүт тыл предметин сүрүн ис хоһоонун тиһикгээхтик үөрэтии саҕаланар. Төрөөбүт тылы начаалынай оскуолаҕа үөрэтии ис хоһоонун сүрүн хайысхалара үөрэтии түмүк ирдэбилин уонна сыалын-соругун ситиһэргэ аналлаах тутаах научнай балаһыанньалартан таҥыллар. Ити ирдэбилгэ олоҕуран, төрөөбүт тылы үөрэтии ис хоһоонугар маннык сүрүн научнай хайысхалар киирэллэр: 1) Бодоруһуу култуурата.
Сүрүн хайысхаларга киирбит тиэмэлэр ис хоһоонноро начаалынай оскуола үөрэнээччитин сааһын уратытын, өйүн-санаатын кыаҕын, билэр-көрөр дьоҕурун учуоттаан таҥыллыахтаахтар. Бодоруһуу култуурата Дьону кытта бодоруһуу араас көрүҥэ: кэпсэтии, сэһэргэһии, сүбэлэһии, сөпсөһүү. Тылы бодоруһуу сүрүн ньыматын быһыытынан арыйыы: бодоруһууга саҥа (вербальные средства общения) уонна туттуу-хаптыы (невербальные средства общения) суолтата. Саҥарыы уонна истии култууратын, кэпсэтии сиэрин тутуһуу. Санааны сааһылаан саҥарар үөрүйэх (Дорҕоонноох саҥа уонна суругунан саҥа) Туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйдөөн (тема, сүрүн санаа), дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас туттулук (функциональнай) истииллээх тиэкистэри холкутук саҥарар-суруйар (истэн суруйуу, өйтөн суруйуу, толкуй сурук, сыанабыл, реферат, дакылаат, тезис, докумуон арааһа о.д.а.). Тиэкис сүрүн санаатыгар олоҕуран, тиэкиһи таба ааттыыр, наадалаах түгэҥҥэ табыгастаах эпиграф талар (ох тыл, өс хоһооно, цитата). Тиэкис тиибиттэн көрөн (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун), тиэкис тутулун тутуһар (киириитэ, сүрүн чааһа, түмүгэ), былаанын оҥорор (кылгас, тэнийбит), микротемаларга бытарытар. Араас истиилгэ тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри (логичность речи), ойуулуур-дьүһүннүүр ньыма-лары, тыл баайын (богатство речи), үөрэх, наука тиэрмин- нэрин, дьыала-куолу тылын-өһүн сөпкө туттар (уместность речи). Саҥа көрүҥэ: истии, саҥарыы, ааҕыы, суруйуу Истии. Дьону кытта бодоруһууга (кэпсэтиигэ) истии култууратын тутуһуу. Кэпсэтии сыалын-соругун, дьон этэр санаатын, кэпсэтии ис хоһоонун өйдөөһүн. Сахалыы араас тиэкиһи истии, сүрүн ис хоһоонун, болҕойуллуохтаах түгэннэрин истэн сиһилии ылыныы, истибиккэ олоҕуран тус санааны үөскэтии. Истибиттэн туһааннааҕы, суолталааҕы сурунуу, анал бэлиэлэри туһанан, ис хоһоонун, тутулун исхиэмэнэн көрдөрүү. Ааҕыы. Сахалыы араас тиэкиһи сахалыы саҥа интонациятын, төрүт дорҕоон этиллиитин тутуһан, тэтимнээхтик ааҕыы. Тиэкиһи туох сыаллаах-соруктаах ааҕартан көрөн, ааҕыы араас көрүҥүн сатаан туһаныы (үөрэтэр ааҕыы, билсиһэр ааҕыы, сорудахтаах ааҕыы, о.д.а.). Ааҕыы кэмигэр тиэкис сүрүн санаатын өйдөөһүн, наадалаах, туһалаах информацияны араарыы. Аахпыт тиэкис сүрүн ис хоһоонугар тус сыанабылы (сыһыаны) сатаан этии. Тиэкистэн синонимы, сомоҕо домоҕу, түөлбэ тылы, ойуулуур-дьүһүннүүр ньыманы туттуу бастыҥ холобурун булуу, анаан болҕойуу, аахпыты кэпсииргэ туһаныы. Ааҕыллар тиэкистэн билбэт, өйдөөбөт саҥа тыллары тылдьыттан булуу. Ааптар санаатын, иэйиитин биэрэригэр тиэкис тутулун, этии арааһын хайдах туһаммытын быһаарыы. Ааҕыыга тиэкис интона- циятын, туонун сүрүн санааҕа сөп түбэһиннэрэн таба тайаныы. Саҥарыы (дорҕоонноох саҥа). Кэпсэтии сиэрин, саҥарыы культуратын тутуһуу. Дьону кытта табан кэпсэтии. Кэпсэтиини тоҕоостоохтук көҕүлээһин, саҕалааһын, салҕааһын, түмүкгээһин. Саныыр санааны толору, сиһилии тириэрдэр инниттэн кэпсэтии сыалыгар-соругар, ис хоһоонугар сөп түбэһэр сахалыы тылы-өһү, ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары таба туһаныы. Саҥарыы кэмигэр туттуу-хаптыы бэлиэтин (невербальное общение) тоҕоостоохтук тут- туу. Саҥа тиибин арааһын (ойуулааһын, сэһэргээһин, тойон-нооһун) туттан тыл этии. Кэпсэтии, тыл этии түгэниттэн дорҕоону күүһүрдэн-сымнатан, үрдэтэн-намтатан, уһатан, куолас толбонун, эгэлгэтин туһанан истээччигэ тус сыһыаны, иэйиини тириэрдии. Этэр санааны сааһылаары эбэтэр тустаах өйдөбүлү истээччигэ тоһо- ҕолоон тиэрдээри тоҕоостоох миэстэҕэ анал тохтобуллары (паузаны) сатаан туһаныы. Түгэниттэн көрөн, саҥарыы тэтимин сөпкө талыы. Суруйуу (суругунан саҥа). Сурук-бичик культуратын тутуһуу. Тупсаҕай буочарынан, ыраастык суруйуу. Тиэкиһи устуу, истэн суруйуу (диктант). Саныыр санааны суругунан сиһилии тириэрдии. Аахпыттан суруйуу (изложение). Дьиэ кэргэн, чугас доҕор, таптыыр дьарык, айылҕа, кыыллар тустарынан, ону таһынан аахпыт айымньы, хартыына, киинэ ис хоһоонун, экскурсияҕа, выставкаҕа сырыытын туһунан тэттик тиэкистэри суруйуу (өйтөн суруйуу). Суругунан үлэҕэ сомоҕо домоҕу, синоним тыллары, онтон да атын сахалыы ойуулуур- дьүһүннүүр ньымалары тупуу. Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуһуу. Тыл үөрэҕэ Төрөөбүт тылбыт - саха тыла. Саха омук үөскээбит, сайдыбыт историята. Саха тыла — түүр тыла. Саха тылын уруулуу тыллара. Төрөөбүт тыл киһи олоҕор суолтата. Дорҕоон уонна таба саҥарыы. Саҥа дорҕоонун өйдөбүлүн, сахалыы дорҕоон арааһын билии. Төрөөбүт тылын дорҕооннорун, ордук чуолаан сахалыы ураты дорҕооннору (уһун-кылгас аһаҕас уонна хоһуласпыт, сэргэстэспит, маарыннаһар бүтэй дорҕооннору, дифтон- нары, һ, нь, мурун ҕ дорҕооннору), арааран истии, чуолкайдык, таба саҥарыы нуорматын тутуһан саҥарыы. Саха тылыгар киирии тыллары үксүн сахатытан, аһаҕас дорҕооннор дьүөрэлэһиилэрин сокуонун тутуһан саҥарыы. Тылы дорҕоонун састаабынан ырытыы. Лексика. Норуот тылын туһунан уопсай өйдөбүлү, төрүт уонна киирии тыл уратыларын билии. Литературнай тыл суолтатын билии, нуорматын тутуһуу. Тыл лексическэй суолтатын быһаарыы. Хомуур суолталаах, түөлбэ тыл, биир уонна элбэх суолталаах тыллар, көспүт суолталаах тыллар, омоним, антоним, синоним (харыс тыллар, сомоҕо тыллар, метафоралар) өйдөбүллэрин билии, тиэкистэн булуу, саҥарар саҥаҕа сөпкө туттуу. Быһаарыылаах тылдьыт арааһын сатаан туһаныы, тыл суолтатын тыдцьыттан булан быһаарыы. Графика. Сурук сайдыытын бэлиэ түгэннэрин билсии, киһи олоҕор суолтатын өйдөөһүн. Сахалыы сурук-бичик сайдыытын историятын билии. Дорҕоон буукубаларын билии, таба ааттааһын. Буукубалары суруллар ньымаларынан холбоон, ыраастык, тэтимнээхтик илиинэн суруйуу. Сурукка туттуллар атын бэлиэлэри, өйдөбүл-лэри (абзац, тылы көһөрүү бэлиэтэ, тыл икки арда (пробел)) сөпкө туттуу. Сахалыы алпаабыт бэрээдэгин билии. Араас тылдьытынан, ыйынньыгынан, каталогунан үлэлииргэ алпабыыты сөпкө туһаныы. Компьютерга сахалыы шрибинэн, тиэкиһи тэтимнээхтик бэчээттээн суруйуу. Морфология. Тыл састааба диэн өйдөбүлү, тыл уларыйар уонна үөскүүр ньыматын билии. Саҥа чааһын туһунан уопсай өйдөбүлү билии. Саҥа чаастарын бөлөҕө: ааттар (аат тыл, даҕааһын аат, ахсаан аат, солбуйар аат), туохтуурдар (аат туохтуур, сыһыат туохтуур, тус туохтуур), сыһыат, көмө саҥа чаастара. Тылы састаабынан ырытыы (тыл олоҕо, сыһыарыыта). Тыллары сүрүн бэлиэлэринэн (грамматическай халыыптарынан) бөлөхтөөһүн, ырытыы. Саҥарар саҥаҕа тыл литературнай нуорматын тутуһуу. Синтаксис. Этии уонна тыл ситимэ уратыларын, этии арааһын (сэһэн, ыйытыы, күүһүрдүү) билии. Тэнийбит уонна тэнийбэтэх этии, судургу уонна холбуу этии, сирэй саҥа, ойоҕос саҥа, диалог, туһулуу өйдөбүллэрин билии, этиигэ, тиэкискэ арааран булуу, бэйэ этиитин толкуйдааһын. Этиини таба интонациялаан ааҕыы, сурукка саҥа дэгэтин сурук бэлиэтинэн араарыы. Этии чилиэнинэн ырытыы. Сурук-бичик култуурата Таба суруйуу. Таба суруйуу сурук-бичик культурата буоларын өйдөөһүн. Уһун аһаҕас дорҕооннору, дифтону, хоһуласпыт, сэргэстэспит, маарыннаһар бүтэй дорҕооннору, саха тылыгар киирии дорҕооннору таба суруйуу. Сахалыы араастык этиллэр тыллар таба суруллуулара тыл төрүт сокуоннарыттан тахсалларын, норуокка үөрүйэх, үгэс буолбут нуормаларыгар олоҕуралларын өйдөөһүн, харыстабыллаахтык сыһыаннаһыы. Киэҥник, элбэхтик туттуллар эбэтэр сахалыы этэргэ табыгастаах киирии тыллары сахатытан суруйуу; тылбаастанар эбэтэр саха тылынан бэриллэр кыахтаах нуучча тылларын сахалыы солбугунан биэрии; олохторо нууччалыы суруллар киирии тыллар сыһыарыыларын таба суруйуу. Сурук бэлиэтэ. Сурук бэлиэтэ — тыл культуратын сорҕото буоларын, киһи этэр санаатын чуолкайдыырга, иэйэр иэйээни сурукка биэрэргэ, суругу-бичиги тупсарарга биллэр-көстөр туһалаа- ҕын, тиэкис арҕам-тарҕам барбатын, ыһыллыбатын, биир сомоҕо, сибээстээх буоларын хааччыйарын өйдөөһүн. Тылын ордук тупсаҕай тутуллаах, этигэн, бэргэн буоларыгар сахалыы этии, сурук бэлиэтин арааһын (араарар, тоһоҕолоон бэлиэтиир) сатабыллаахтык туттуу. Ситимнээх саҥаны сайыннарыы Туох сыаллаах-сорукгаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйдөөн (тема, сүрүн санаа), дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас тиэкистэри холкутук саҥарар-суруйар (истэн суру- йуу, өйтөн суруйуу о.д.а.). Тиэкис сүрүн санаатыгар олоҕуран, тиэки- һи таба ааттыыр. Тиэкис тиибиттэн көрөн (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун), тиэкис тутулун тутуһар (киириитэ, сүрүн чааһа, түм- үгэ), былаанын оҥорор (кылгас, тэнийбит), кэрчик темаларга бытарытар. Тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри (логичность речи), ойуулуур-дьүһүннүүр ньыма- лары, тыл баайын (богатство речи) сөпкө туттар (уместность речи). САХА РЕСПУБЛИКАТЫН НОРУОТТАРЫН КУЛТУУРАТА Үлэлиир бырагыраама 2-4 кылаас БЫҺААРЫЫ СУРУК Үөрэх предметин өйдөбүлэ Лиичинэс духуобунас, сиэр-майгы быһыытынан сайдыытын уонна ытык өйдөбүллэр систиэмэлэрин баһылааһын биир суолунан культуроведческай компетенцияны иҥэрии буолар. Федеральнай государственнай үөрэх стандартын (ФГҮӨС) методологическай тирэҕинэн буолбут «Россия гражданинын лиичинэһин духуобунаска, сиэрдээх майгыга иитии уонна сайыннарыы кэнсиэпсийэтигэр», «Россия Федерациятыгар поликультурнай үөрэхтээһин сайдыытын» бырайыагар олоҕуран «Саха Республикатын норуоттарын култуурата» предмет үлэлиир бырагыраамата оҥоһулунна. Россия Федерацията — 160 тахса араас норуот иллээхтик олорор дойдута. Саха Республиката — Россия биир субъега, манна 120 тахса омук уһун үйэлэргэ эйэ дэмнээхтик алтыһан олорор. Россия Федерациятын поликультурнай үөрэхтээһинин биир сүрүн уратыта — бэйэтин омук быһыытынан бэлиэтин сүтэрбэккэ аан дойду култууратын уонна үөрэҕириитин эйгэтигэр киириитэ буолар. Россия Федерациятын «Үөрэҕирии туһунан» сокуонугар этиллэринэн «единство федерального культурного и образовательного пространства. Защита и развитие системы образования национальных культур, региональных культурных традиций и особенностей в условиях многонационального государства» диэн үөрэҕириигэ государственнай политика бириинсиптэритгэн биирдэстэрэ буолар. Ону таһынан сокуоҥҥа «содержание образования должно обеспечивать интеграцию личности в национальную и мировую культуру» диэн этиллэр. «Россия гражданинын лиичинэһин духуобунаска, сиэрдээх майгыга иитии уонна сайыннарыы кэнсиэпсийэтигэр» Россиятааҕы гражданин өйдөбүлүгэр сөп түбэһиини олохсутуу 3 түһүмэҕинэн бэриллэр: 1) ыал иһигэр бэйэ-бэйэҕэ сыһыан уопсастыбаннай сыһыаҥҥа дьайар уонна киһи гражданскай майгытын-сигилитин төрдө; 2) лиичйнэс төрөөбүт дэриэбинэтин, куоратын, оройуонун, регионун үгэһин, сыаннастарын, култуурунай, историческай, социальнай, духуобунай олоҕун ийэ дойду, төрөөбүт дойду, төрөөбүт тыл, ыал, дьиэ-кэргэн уо.д.а. ытык өйдөбүллэр нөҥүө өйдөөн ылыныыта; 3) элбэх омуктаах Россия норуотун култууратын уонна сиэр-майгы үгэһин ылыныыта. «Саха Республикатын норуоттарын култуурата» предмет үлэлиир бырагырааматын ис хоһооно Кэнсиэпсийэҕэ бэриллибит идентичность тутулугар сөп түбэһэр. Үөрэх предметин тутула үөрэхтээһин түһүмэхтэринэн бэриллэр: алын (1-4 кылаастар), орто (5-9 кылаастар) сүһүөх. Начаалынай оскуолаҕа оҕону бэйэтин норуотун култууратын билэр уонна атын норуот култууратын убаастыыр буола улаатарын сайыннарарга, Саха сирин төрүт норуоттарын төрөөбүт тылларын уонна култуураларын иҥэринэр, сайыннарар ирдэбили үөскэтиигэ сүрүн болҕомто ууруллар. Предмет үөрэтиитин утума «Саха Республикатын национальнай оскуоланы саҥардан сайыннарыы кэнсиэпсийэтин» (1991) «олохтоох норуоттар материальнай уонна духуобунай култуураларын туһунан киэҥ билиини биэрэр, салгыы нуучча уонна аан дойду култууратын өйдүүр кыаҕын кэҥэтэр диэн өйдөбүлүгэр олоҕурар». Начаалынай оскуолаҕа «Саха Республикатын норуоттарын култуурата» предмет сыала: этнокултуурунай компетенциялары иҥэрии араас омук алтыһар эйгэтигэр сатаан олоруу уонна ситиһиилээх социализация усулуобуйатын төрүттэрин уурсар. Предмет сорукгара:
Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ Үөрэх федеральнай базиснай былаана булгуччулаах уонна уруок таһынан үлэ чаастарыттан турар. «Саха Республикатын норуоттарын култуурата» предмети үөрэтии үөрэх федеральнай базиснай былаанын булгуччулаах чааһыгар көрүллүбэт. Предмети үөрэтэргэ нэдиэлэҕэ 1 чаас бэриллэр (уопсайа 135 чаас), үөрэх былаанын талар чааһын, уруок таһынан үлэ чэрчитинэн оҕо уонна төрөппүт баҕатын учуоттаан ыытыллыан сөп. Предмети үөрэтии көрүннэрэ (моделлара):
|
Похожие:
 | Образовательная программа Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения Образовательная программа школы является нормативно-управленческим документом муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения... | | Образовательная программа Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения Образовательная программа школы является нормативно-управленческим документом Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения... |
 | Образовательная программа муниципального бюджетного общеобразовательного... Вого качества образования учащихся муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Карабашская средняя общеобразовательная... | | Образовательная программа муниципального бюджетного общеобразовательного... Получение нового качества образования учащихся муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Благодатновская средняя... |
| Программа муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения Образовательная программа является нормативно-управленческим документом муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения... | | Программа муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения Образовательная программа является нормативно-управленческим документом муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения... |
| Образовательная программа муниципального бюджетного общеобразовательного... Получение нового качества образования учащихся муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Верхнечелнинская сош»»... | | Образовательная программа муниципального бюджетного общеобразовательного... Получение нового качества образования учащихся муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Простинская оош»» на основе... |
| Образовательная программа муниципального бюджетного общеобразовательного... Получение нового качества образования учащихся муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Верхнеуратьминская оош»»... | | Образовательная программа Муниципального бюджетного общеобразовательного... ... |
| Основная образовательная программа муниципального бюджетного общеобразовательного... Содержание образовательной программы муниципального бюджетного образовательного учреждения «Лучковская средняя общеобразовательная... | | Основная образовательная программа начального общего образования... Программы отдельных учебных предметов, курсов и курсов внеурочной деятельности |
| Основная образовательная программа основного общего образования муниципального... Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «основная общеобразовательная школа №108» | | Образовательная программа основного общего образования Муниципального... Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Средняя общеобразовательная школа №3им. Ю. И. Тлюстена» |
| Основная образовательная программа на 2013-2017 годы муниципального... Муниципального общеобразовательного бюджетного учреждения средняя общеобразовательная школа №38 городского округа город якутск | | Основная образовательная программа основного общего образования муниципального... Муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения «Горютинская средняя общеобразовательная школа» |
