Требования к уровню подготовки выпускников
В результате изучения литературы на базовом уровне ученик должен
знать/понимать:
- образную природу словесного искусства;
- содержание изученных литературных произведений;
- основные факты жизни и творчества писателей-классиков XIX-XX вв.;
- основные закономерности историко-литературного процесса и черты литературных направлений;
- основные теоретико-литературные понятия;
уметь:
- воспроизводить содержание литературного произведения;
- анализировать и интерпретировать художественное произведение, используя сведения по истории и теории литературы (тематика, проблематика, нравственный пафос, система образов, особенности композиции, изобразительно-выразительные средства языка, художественная деталь); анализировать эпизод (сцену) изученного произведения, объяснять его связь с проблематикой произведения;
- соотносить художественную литературу с общественной жизнью и культурой; раскрывать конкретно-историческое и общечеловеческое содержание изученных литературных произведений; выявлять "сквозные" темы и ключевые проблемы русской литературы; соотносить произведение с литературным направлением эпохи;
- определять род и жанр произведения;
- сопоставлять литературные произведения;
- выявлять авторскую позицию;
- выразительно читать изученные произведения (или их фрагменты), соблюдая нормы литературного произношения;
- аргументированно формулировать свое отношение к прочи-танному произведению;
- писать рецензии на прочитанные произведения и сочинения разных жанров на литературные темы.
В образовательных учреждениях с родным (нерусским) языком обучения, наряду с вышеуказанным, ученик должен уметь:
- соотносить нравственные идеалы произведений русской и родной литературы, находить сходные черты и национально обусловленную художественную специфику их воплощения;
- самостоятельно переводить на родной язык фрагменты русского художественного текста, используя адекватные изобразительно-выразительные средства родного языка;
- создавать устные и письменные высказывания о произведениях русской и родной литературы, давать им оценку, используя изобразительно-выразительные средства русского языка;
использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни для:
- создания связного текста (устного и письменного) на необходимую тему с учетом норм русского литературного языка;
- участия в диалоге или дискуссии;
- самостоятельного знакомства с явлениями художественной культуры и оценки их эстетической значимости;
- определения своего круга чтения и оценки литературных произведений.
СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНОЙ ПРОГРАММЫ ПО
ТАТАРСКОМУ ЯЗЫКУ (Базовый уровень)
ПРОГРАММАНЫҢ ТӨП ЭЧТӘЛЕГЕ
Сөйләм.
Тел һәм сөйләм. Сөйләмнең төрләре (сөйләмә, язма, диологик сөйләм, монологик сөйләм). Сөйләм төрләре һәм аларның үзенчәлекләре.
Кулланылышы ягыннан сөйләм төрләре, аларның үзенчәлекләре: көнкүреш аралашу теле, фәнни аралашу теле, иҗтимагый-сәяси аралашу теле, рәсми аралашу теле.
Сөйләм ситуациясе, аның төп компонентлары.
Сөйләм эшчәнлеге буларак текст. Сөйләмә һәм язма текстлар. Текстның мәгънәви һәм композицион бөтенлеге. Текстта сүзләр бәйләнеше. Текст структурасы. Текстның композицион, жанр төрлелеге. Текстка анализ ясау. Текст төзү нормаларының сакланышы (логик яктан төзеклеге, бәйләнеше, темага туры килүе, эзлеклелеге һ.б.)
Телнең кулланылыш ягыннан төрләре: көнкүреш сөйләм теле, матур әдәбият теле, функциональ стильләр: фәнни стиль, публицистик стиль, рәсми эш кәгазьләре стиле, хәзерге электрон чаралар теле, интернет теле, аларның үзенчәлекләре. Татар милли мәдәнияте кысаларында һәм мәдәниятара аралашуга бәйле сөйләм нормалары. Татар сөйләменең сәнгатьлелеге. Рәсми һәм рәсми булмаган аралашуда милли-мәдәни нормаларны куллана белү. Татар милли мәдәнияте кысаларында һәм мәдәниятара аралашуга бәйле сөйләм нормалары. Телнең орфоэпик һәм интонацион нормаларын саклап, фикерне җиткерү; сөйләм этикеты үрнәкләреннән дөрес файдалану.
Тел системасы
Татар теле турында гомуми мәгълүмат.
Телнең аралашу чарасы булуы.
Телнең рухи мирас ядкаре булуы. Татар язуы тарихы, рун, уйгыр, гарәп, латин, кирилл язулары турында төшенчә.
Телнең төп функцияләре. Туган телнең һәрбер халык тормышында һәм кешене шәхес итеп формалаштырудагы роле.
Язма әдәби телнең барлыкка килүе. Хәзерге татар (милли) әдәби теле.
Дөньядагы телләр һәм аларны төркемләү. Кардәш һәм кардәш булмаган телләр. Төрки телләр группасы. Татар теленең төрки телләр арасында тоткан урыны. Татарлар яши торган төбәкләр.
Телнең кеше тормышында һәм җәмгыятьтә тоткан урыны. Әдәби тел турында төшенчә. Татар теленең яшәеш формалары: территориаль һәм иҗтимагый диалектлар, гади сөйләм турында гомуми төшенчә.
Тел һәм мәдәниятнең бәйләнеше. Татар теле – татар әдәбиятының теле. Татар теленең тел сурәтләү чаралары һәм аларның сөйләмдә кулланылышы. Атаклы татар тел галимнәре.
Фонетика һәм орфоэпия.
Фонетика һәм орфоэпия турында гомуми төшенчә. Аваз. Фонема. Татар һәм рус телләрендә сузык авазлар һәм тартык авазлар.
Татар телендә басым. Интонация белән эшләү.
Әдәби тел нормалары. Орфоэпик нормалар турында төшенчә. Сөйләмнең әйтелеш нормаларына нисбәтле бәяләү.
Графика
Графика һәм орфография. Татар алфавиты.
Рун язуы турында төшенчә. Гарәп язуы үрнәкләре белән таныштыру. Латин графикасы. Кириллица. Телнең орфографик нормалары.
Морфемика (сүз төзелеше) һәм ясалышы
Сүз төзелеше һәм ясалышы. Сүзнең мәгънәле кисәкләре. Татар телендә сүз ясалыш ысуллары. Сүз төзелешендәге тарихи үзгәрешләр турында гомуми аңлатма. Этимологик анализ турында төшенчә.
Сүз төзелешенең төп сәнгати чаралары.
Сүзләрне сүз ясалышы һәм төзелеше ягыннан анализлау.
Лексикология һәм фразеология.
Сүз – телнең төп берәмлеге. Сүзнең лексик мәгънәсе. Төрки-татар сүзләре һәм алынма сүзләр. Татар теленең сүзлек составы. Нейтраль сүзләр һәм стилистик бизәкле сүзләр.
Лексиканың стилистик катламнары. Фразеологизмнарның сөйләмдә кулланылыш үзенчәлекләре. Икетеллелек шартларында татар теленең лексик һәм фразеологик составы арту.
Татар теленең төп лексик нормалары. Лексиканың төп сәнгати чаралары. Лексик анализ ясау.
Морфология
Сүз төркемнәренең лексик-грамматик төрләре. Сүз төркемнәренең классификациясе. Сүз төркемнәренең үзара мөнәсәбәте. Телнең төп морфологик нормалары. Морфологиянең төп сәнгати чаралары.
Морфологик анализ ясау.
Синтаксис
Синтаксис буенча гомуми мәгълүмат. Сүзтезмә һәм җөмлә. Җөмләдә сүзләр бәйләнеше. Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре. Гади җөмлә төрләре.
Кушма җөмлә турында төшенчә. Татар һәм рус телләрендә иярченле кушма җөмләнең төзелеше.
Текст синтаксисы турында гомуми төшенчә. Телнең төп синтаксик нормалары. Синтаксисның төп сәнгати чаралары.
Синтаксик анализ ясау.
Сөйләм культурасы
Язма тел һәм сөйләмә тел төшенчәләре. Әдәби сөйләмгә куелган таләпләр турында гомуми мәгълүмат. Сөйләмдә лексик чараларның (синонимнар, антонимнар, калькалар, фразеологизмнар, мәкаль һәм әйтемнәр) кулланылыш мөмкинлекләре.
Хәзерге матбугатта һәм электрон чараларда татар теленең кулланылыш үзенчәлекләре турында гомуми мәгълүмат.
Пунктуация.
Татар телендә тыныш билгеләре. Пунктуацион норма. Пунктуацион-мәгънәви кисәк.
Тел һәм мәдәният
Татар халкының теле, мәдәнияте һәм тарихы арасындагы бәйләнеш. Татар сөйләм әдәбе. Аралашуның төренә бәйле сөйләм әдәбен куллану.
Гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәбенең 10-11 нче сыйныфларында ана теленнән белем бирүнең максатлары:
1) коммуникатив максат: укучыларны ана телендә иркен сөйләшергә һәм аралашырга, логик эзлекле итеп уйлый белергә, фикерне төгәл, ачык итеп җиткерә белергә өйрәтү; туган телнең аралашуда, рухи-әхлакый нормалар формалашуда һәм дөньяны танып белүдә төп чара булуын, аның эстетик кыйммәтен аңлату;
2) фәнни максат: татар теленең фонетик, график, орфографик, орфоэпик, лексик, сүз төзелеше һәм ясалышы, грамматик, стилистик нигезләре турында фәнни мәгълүматны ныгыту, тел берәмлекләрен танып, аларны тикшерә, чагыштыра алу;
3) тәрбияви максат: укучыларда өлкәннәргә, әти-әниләргә, инвалидларга, ятим балаларга шәфкатьлелек хисләрен тәрбияләү; туган як табигатен яратырга өйрәтү; туган телең белән горурлану, аны саклау һәм армия сафларында намуслы хезмәт итәрлек ил сакчыларын тәрбияләү, хезмәткә, төрле һөнәр ияләренә хөрмәт уяту, сәламәт яшәүнең бер төре булган спорт белән кызыксындыру һ.б.
Әлеге максатларны тормышка ашыру өчен куелган бурычлар:
● татар теленең фонетик, график, орфографик, орфоэпик, лексик, сүз ясалыш, грамматик, стилистик нигезләреннән алган белемнәрен системалаштыру, катлаулырак формаларда өйрәтүне дәвам итү һәм телне тулы бер система буларак күзаллауны булдыру;
●укучыларның иҗади һәм мөстәкыйль фикерли алу мөмкинлекләрен үстерү, үз фикерләрен дәлилләргә күнектерү;
●телнең төп грамматик чараларын сөйләм процессында куллануга ирешү;
● язма һәм сөйләмә тел чараларын дөрес куллана белергә, аларны чагыштыра һәм кирәклесен сайлый, бәяли белергә өйрәтү;
●татар әдәби теле нормаларын һәм стилистик мөмкинлекләрен ачык күзаллауга, аларны тиешенчә куллана белүгә өйрәтү;
●телнең милли мәдәниятнең чагылышы булуын, тел һәм тарих бердәмлеген аңлату; татар теленең милли-мәдәни үзенчәлегенә төшендерү; татар һәм башка халыкларның рухи мирасына ихтирам тәрбияләү;
●татар халкының этник төркемнәре һәм диалектлары, төрки телләр, татар теле, татар язуы, татар халкының рухи, әхлакый, мәдәни мирасы турында мәгълүмат бирү;
●татар телен иҗтимагый күренеш буларак аңлау, тел нормаларын саклап, тормышның төрле ситуацияләренә бәйле рәвештә тел чараларын дөрес кулланып, аралаша-аңлаша белү;
●тел берәмлекләрен танып, аларны тикшерә, рус теле белән чагыштыра алу һәм аралашуда урынлы куллану күнекмәләрен камилләштерү;
●текст һәм Интернет, электрон уку-укыту ресурслары, башка мәгълүмати чаралар белән эшләү, аннан кирәкле мәгълүматны ала белү һәм шуны тиешенчә үзгәртә алу күнекмәләрен үстерү;
●укучыларның орфографик һәм пунктуацион грамоталылыгын камилләштерү.
ПРОГРАММАНЫ ҮЗЛӘШТЕРҮДӘН КӨТЕЛГӘН НӘТИҖӘЛӘР
Гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәбенед 10-11 нче сыйныфларда ана теле предметын өйрәтү тел берәмлекләрен таный, аңлый һәм анализлый белү күнекмәләре белән бергә, сөйләм культурасын үстерүне, төрле типтагы һәм жанрдагы мәгълүматны үзләштерүне, аларны, сөйләм ситуациясенә һәм төренә карап, дөрес, төгәл итеп башкаларга җиткерә алуны, татар теленең әдәби һәм сөйләм әдәбе нормаларын күз алдында тота.
Шәхси нәтиҗәләр:
татар теленең татар халкы өчен төп милли-мәдәни кыйммәт булуын, ана телендә шәхеснең әхлакый, рухи һәм иҗади яктан формалашудагы ролен аңлау;
туган телгә мәхәббәт һәм аның белән горурлану хисләре тәрбияләү, туган телне саклау һәм үстерү өлкәсендә эшләргә теләк, омтылыш уяту;
туган телдә аралашу, үз фикереңне һәм хисләреңне төгәл, анык, күпьяклы итеп белдерү өчен кирәкле булган сүзлек составын һәм грамматик, стилистик чараларны белү;
аралашу төренә һәм ситуациясенә бәйле сөйләмне куллана һәм үзара бәйли белү;
иптәшләренең сөйләменә игътибар итү, үзеңнең сөйләмеңә күзәтеп бәя бирү, хаталарны төзәтү, бәхәстә катнашу, төрле дәлилләр кулланып, тема буенча фикер алышу.
Предметны үзләштерү барышында ирешкән нәтиҗәләр:
сөйләмиятнең барлык төрләрен (тыңлау, аңлау, уку, язу) үзләштерү: язма һәм сөйләм теленә караган мәгълүматның темасын, төп һәм өстәмә фикерен аңлау; төрле стильгә һәм жанрга караган текстларны дөрес уку һәм аңлау; төрле чыганаклардан мәгълүмат туплый белү; сүзлекләрдән һәм электрон чаралардан дөрес файдалана белү; аерым бер темага караган материалны туплый, анализлый, эшкәртә һәм үзгәртә белү;
татар теленең төп функцияләрен, татар теленең башка төрки телләр арасында тоткан урынын, телнең мәдәният, җәмгыять белән тыгыз бәйләнешен аңлау;
туган тел турындагы фәнни белемнәрнең нигезен булдыру, тел катламнарының, ярусларының үзара бәйләнешен һәм мөнәсәбәтен аңлау;
тел белеменең төп төшенчәләрен үзләштерү, аның тармаклары турында мәгълүмат булдыру; тел һәм сөйләм, сөйләм төрләре, аралашу ситуацияләре; сөйләм теле, функциональ стильләр, матур әдәбият теле; текст һәм аның төрләре; телнең төп берәмлекләре, аларның аермалы билгеләрен, сөйләмдә кулланылу үзенчәлекләрен белү;
телнең төп стилистик чараларын, телнең әдәби нормаларын, сөйләм әдәбе нормаларын белү, аларны сөйләмдә дөрес кулланырга өйрәнү;
тел һәм сөйләм берәмлекләрен аера һәм анализлый белү; тел һәм стилистик чараларның кулланылышына бәйле рәвештә сөйләм төрләрен аера һәм чагыштыра белү;
телнең сәнгати чараларын аеру, аларның эстетик функцияләрен белү.
10-11 нче сыйныфларда татар телен укытуның предметара нәтиҗәләре:
татар теленең башка фәннәрне өйрәнү һәм белем алу чарасы икәнен аңлау;
татар телен әдәбият белән бәйләп, тел чараларының матур әдәбият әсәрләрендәге тәэсир көчен, сәнгатьлелеген булдыруда ролен ачыклау; чор әдәбиятына хас тел-сурәтләү чараларының үзенчәлекләрен ачу;
телне әдәбият белән бәйләп, укыган яки тыңлаган әсәрнең эчтәлеген, планын, конспектын, резюмесын логик эзлекле итеп язарга, сөйләргә өйрәтү;
телне мәдәният белән бәйләп, татар теленең байлыгына һәм матурлыгына хөрмәт, зәвык тәрбияләү;
татар телен рус теле белән бәйләп, телләр һәм халыклар арасындагы уртак хәзинә – рухи кыйммәтләргә ихтирам, башка милләт вәкилләренә карата түземле–ихтирамлы мөнәсәбәт тәрбияләү; телләрнең үзара багланыш-мөнәсәбәтләрен, шул мөнәсәбәтләр нәтиҗәсендә уртак төшенчәләр һәм тел берәмлекләре барлыкка килүне аңлату;
рус һәм чит телләр, әдәбиятлар белән бәйләп, татар теленең милли-мәдәни үзенчәлекләрен өйрәтү, алган белемнәрне төрле тел күренешләрен аңлатуда куллану;
телне тарих, җәмгыять белеме фәннәре белән бәйләп, дөнья, кешелек җәмгыяте, аның үсеше турында күзаллау формалаштыру, җәмгыять үсешенең телгә турыдан-туры мөнәсәбәте булуын җиткерү;
татар теле дәресләрендә алган белем һәм күнекмәләрне телнең кеше һәм җәмгыять тормышында тоткан урынын аңларга ярдәм итү; сөйләмне дөрес куллана, бәяли белергә, үз фикереңнең уңай һәм тискәре якларын аңларга, камилләштерергә өйрәтү;
рухи мәдәниятнең нигезе булган татар теле ярдәмендә рухи кыйммәтләрнең асылын аңлату;
әдәби әсәрләрнең теле белән эшләгәндә, татар теле – бәйләүче чараларга бик бай тел, шул чаралар системасын, алар белдергән мәгънәләрне нәтиҗәлерәк үзләштерү максатыннан, стиль мөмкинлекләрен дә исәпкә алып, фикерне төгәл бирердәй сүзтезмә һәм җөмләләрне телебез хәзинәсеннән сайлап ала белү.
СОДЕРЖАНИЯ УЧЕБНОЙ ПРОГРАММЫ ПО ТАТАРСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
Урта гомуми белем баскычында татар әдәбиятын өйрәтү максатлары:
1.1. Матур әдәбият ярдәмендә, әдәби әсәрләр мисалында рухи байлыкның кыйммәтен, дәрәҗәсен күтәрү, әһәмиятен раслау; кешелек сыйфатларының: кызгана белү, ярдәмчел булу; яхшылык һәм явызлык көрәшендә битараф булмау; гаделлек һәм гаделсезлекне аера белү; кеше күңеленә, хәленә карата сизгер булу, теләктәшлек хисе тәрбияләү. Әдәби әсәрләр ярдәмендә укучыда дөньяга, кешеләргә мәрхәмәтле караш тарбиялаү; укучыны шәхес буларак формалаштыру, үстерү.
Туган әдәбиятыңны, халкыңны, Ватаныңны яратырга өйрәтү, горурлык һәм гражданлык хисләрен тәрбияләү; мораль-әхлак сыйфатларны үзләштерүгә ирешү, матурлыкны танырга өйрәтү, зәвык тәрбияләү.
Рус һәм башка милләтләр әдәбияты, культурасы белән бәйләп, әдәбиятлар һәм халыклар арасындагы уртак хәзинә-рухи кыйммәтләргә хөрмәт, башка милләт - халыкларга карата түземле -ихтирамлы мөнәсәбәт (толерантлык) тәрбияләү; дөнья культурасы, кешелек тарихы төшенчәләрен үзләштерүләренә ирешү. Һәр максатка гомуми сүзләр, үгет-нәсихәт белән түгел, конкрет мисал - әдәби әсәр ярдәмендә ирешү зарурый.
2.2. Укучыда кызыксыну хисен уяту, белем алырга, иҗади һәм рухи үсәргә теләк — омтылыш тудыру, укучының иҗади сәләтен үстерү.
Әдәбиятның үзенчәлекләрен - серләрен аңлатып, сәнгатьнең башка төрләре белән бәйләп чагыштырырга, нәтиҗәләр ясарга, фикерләргә өйрәтү. Чын сәнгать әсәрләре мисалында әдәбиятны уку - рухи үсеш, үзеңне аңлау-бәяләү икәнлеген төшендерү.
2.3. Укучы татар әдәбиятының иң яхшы әсәрләрен укып үзләштерә; иң күренекле әдипләр турында мәгълумәт ала; татар әдәбиятының бай тарихын күзаллый, башка әдәбиятлар янәшәсендә татар әдәбиятының фикер көчен, хисләр байлыгын үзе укып таный, ышана.
2.4. Әдәби әсәрдәге катлаулы проблемаларны аңларга, әсәрнең поэтик матурлыгын күрергә, бәяләргә, әсәр анализларга өйрәнә. Бу күнекмәләр аны тормышта үзен таный, үз урьнын әзерли; мөстәкыйль фикерләргә, нәтиҗәләр ясарга нигез булып тора. Укучы әдәбият белеменнән дә иң кирәкле төшенчәләр белән кораллана, үзенең фикерләү сәләтен үстерә, рухи хезмәттән канәгатьлелек алырга өйрәнә. Матур әдәбият белән гомере буена акыл, хис, тәҗрибә җыярлык бәйләнеш, мөнәсәбәт урнаштыра.
XX йөз башы әдәбияты
Татар ижтимагый тормышында һәм әдәбият үсешендә иң бай,катлаулы вакыйгалар чоры. Милли азатлык хәрәкәте, 1905-07 еллар инкыйлабы тудырган шартларда матбугат, әдәбият һәм сәнгатьнең яңа дәвере; татар әдәбиятының камил дәрәҗәсе, классик чоры; драматургиянең, татар театрының күтәрелүе; бүгенге көн әдәбиятына килеп җиткән традицияләргә нигез салыныу: әдәбиятның сәнгатьчә югары дәрәҗәсе, поэзиянең гаять актив роле, шәхси һәм иҗтимагый мөнәсәбәт, мәнфәгатьләрнең бергә үрелеп яшәве; реализм һәм романтизмның ачык чагылышы; яңа жанр һәм стильләр.
Әсәрләр: Габдулла Тукай. Муҗик йокысы.Дустларга бер сүз. Государственная думага. Китмибез.
Мәҗит Гафури. Үзем һәм халкым. Мин кайда. Таң яктысы. Фәкыйрьлек берлә үткән тереклек.
Сәгыйть Рәмиев. Уку. Театр. Таң вакыты. Мин. Син. Сызла, күңелем.
Дердемәнд. Каләмгә хитап. Замана. Бүзләрем маналмадым. Куанды ил.
Гаяз Исхакый. Кәләпүшче кыз. Сөннәтче бабай. Зөләйха.
Фатих Әмирхан. Яшьләр (яки Тигезсезләр).
Шәриф Камал. Акчарлаклар.
Галимҗан Ибраһимов. Яшь йөрәкләр.
Гәлиәсгар Камал. Бәхетсез егет. Беренче театр. Бүләк өчен. Банкрот.
Мирхәйдәр Фәйзи. Галиябану. Ак калфак.
XX йөз әдәбияты
Совет чоры әдәбиятында революцион вакыйгаларның әдәбиятка йогынтысы һәм әдәбиятта чагылышы. Традицияләрнең яңаруы, яңа сыйфатларын эзләү, яңа герой образы. Ватан, ил, халыкның эпик гәүдәләнеше; шәхес һәм җәмгыять мөнәсәбәтләре, халыклар язмышы, кешенең рухи дөньясы, чор кыйммәтләре турында уйлану. Азатлык, шәхес иреге, фикер хөрлеге мәсьәләләрнең куелышы. Дөнья әдәбияты белән сәнгатьчә бәйләнеше, көн әдәбиятында яңарыш.
Әдәбият:
М.Гафури. Кара йөзләр. Шагыйрьнең алтын приискасында.
Галәү М. Болганчык еллар. Мөһаҗирләр.
Исәнбәт Н. Идегәй.
Камал Ш. Матур туганда.
Такташ һ. Газраилләр. Күктән сөрелгәннәр.
Тинчурин К. Американ. Сүнгән йолдызлар. Зәңгәр шәл.
Ф.Кәрим. Шигырьләре. Ватан сугышы чоры поэмалары.
М.Җәлил. Моабит дәфтәрләре.
Г.Әпсәләмов. Газинур (яки "Алтын йолдыз")
Г.Бәширов. Намус.
Ә.Еники. Бала. Ана белән кыз.
Х.Туфан. Иртәләр җитте исә. Агыла да болыт агыла
Г.Ахунов. Хәзинә. (Идел кызы)
Н.Фәттах. Ител суы ака торур.
М.Хәбибуллин. Кубрат хан.
М.Мәһдиев. Торналар төшкән җирдә.
А.Расих. Ике буйдак.
Ә.Баянов. Шигырьләре.
И.Юзеев. Шигырьләре. Поэмалары. Драма әсәрләре.
Т.Миңнуллин. Әлдермештән Әлмәндәр.
Ш.Хөсәенов. Әни килде.
А.Гыйләҗев. Әтәч менгән читәнгә.
Р.Фәйзуллин. Шигырьләр һәм поэмалар.
Р.Харис, шигырьләр, поэмалар.
Р.Миңнуллин. Шигырьләр һәм җыр
Хәзерге балалар әдәбиятыннан үрнәк
Урта гомуми белем мәктәбен тәмамлаучыларның белем дәрәҗәсенә таләпләр:
- Әдәбиятның сәнгатьлелеген аңлата белү.
- Әдәби әсәрдә образларны таба, мәгънәләрен аңлата белү, төрләрен билгеләү.
- Жанрларның үзенчәлекләрен аңлата белү.
- Өйрәнгән әдәби - теоретик төшенчәләр.
- Әдәби текстны анализлый белү.
- Әдәби әсәрдән авторның төп фикерләрен таба белү, үз мөнәсәбәтеңне белдерү.
- Әдәби әсәрдә конфликтларны таба һәм аңлата белү.
- Әсәрнең матурлыгын - поэтикасын, сәнгатьчә чараларын билгеләү.
- Язучының ижатына өйрәнгән әсәрләрдән чыгып бәя бирү.
- Язучының иҗатын чор белән бәйләп карау.
- Татар әдәбияты тарихын эзлекле итеп күз алдына китерү.
- Татар әдәбиятының рус һәм чит ил әдәбиятлары белән тематик һәм проблемалар уртаклыгын аңлата алу.
СОДЕРЖАНИЕ УЧЕБНОЙ ПРОГРАММЫ
ПО ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ (БАЗОВЫЙ УРОВЕНЬ)
Цели изучения иностранного языка на базовом уровне среднего (полного) общего образования:
дальнейшее развитие иноязычной коммуникативной компетенции (речевой, языковой, социокультурной, компенсаторной, учебно-познавательной):
речевая компетенция – совершенствование коммуникативных умений в четырех основных видах речевой деятельности (говорении, аудировании, чтении и письме); умений планировать свое речевое и неречевое поведение;
языковая компетенция – овладение новыми языковыми средствами в соответствии с отобранными темами и сферами общения: увеличение объема используемых лексических единиц; развитие навыков оперирования языковыми единицами в коммуникативных целях;
социокультурная компетенция – увеличение объема знаний о социокультурной специфике страны/стран изучаемого языка, совершенствование умений строить свое речевое и неречевое поведение адекватно этой специфике, формирование умений выделять общее и специфическое в культуре родной страны и страны изучаемого языка;
компенсаторная компетенция – дальнейшее развитие умений выходить из положения в условиях дефицита языковых средств при получении и передаче иноязычной информации;
учебно-познавательная компетенция – развитие общих и специальных учебных умений, позволяющих совершенствовать учебную деятельность по овладению иностранным языком, удовлетворять с его помощью познавательные интересы в других областях знания.
развитие и воспитание способности и готовности к самостоятельному и непрерывному изучению иностранного языка, дальнейшему самообразованию с его помощью, использованию иностранного языка в других областях знаний; способности к самооценке через наблюдение за собственной речью на родном и иностранном языках; личностному самоопределению в отношении их будущей профессии; социальная адаптация; формирование качеств гражданина и патриота.
РЕЧЕВЫЕ УМЕНИЯ
Предметное содержание речи
Социально-бытовая сфера. Повседневная жизнь, быт, семья. Межличностные отношения. Здоровье и забота о нем.
Социально-культурная сфера. Жизнь в городе и сельской местности. Научно-технический прогресс. Природа и экология. Молодежь в современном обществе. Досуг молодежи. Страна/страны изучаемого языка, их культурные особенности, достопримечательности. Путешествия по своей стране и за рубежом.
Учебно-трудовая сфера. Современный мир профессий. Планы на будущее, проблема выбора профессии. Роль иностранного языка в современном мире.
Виды речевой деятельности
Говорение
Диалогическая речь
Совершенствование владения всеми видами диалога на основе новой тематики и расширения ситуаций официального и неофициального общения.
Развитие умений: участвовать в беседе/дискуссии на знакомую тему, осуществлять запрос информации, обращаться за разъяснениями, выражать свое отношение к высказыванию партнера, свое мнение по обсуждаемой теме.
Монологическая речь
Совершенствование владения разными видами монолога, включая высказывания в связи с увиденным/прочитанным, сообщения (в том числе при работе над проектом).
Развитие умений: делать сообщения, содержащие наиболее важную информацию по теме/проблеме; кратко передавать содержание полученной информации; рассказывать о себе, своем окружении, своих планах, обосновывая свои намерения/поступки; рассуждать о фактах/событиях, приводя примеры, аргументы, делая выводы; описывать особенности жизни и культуры своей страны и страны/стран изучаемого языка.
Аудирование
Дальнейшее развитие понимания на слух (с различной степенью полноты и точности) высказываний собеседников в процессе общения, содержания аутентичных аудио- и видеотекстов различных жанров и длительности звучания:
понимания основного содержания несложных аудио- и видеотекстов монологического и диалогического характера – теле- и радиопередач на актуальные темы;
выборочного понимания необходимой информации в прагматических текстах (рекламе, объявлениях);
относительно полного понимания высказываний собеседника в наиболее распространенных стандартных ситуациях повседневного общения.
Развитие умений: отделять главную информацию от второстепенной; выявлять наиболее значимые факты; определять свое отношение к ним, извлекать из аудиотекста необходимую/интересую-щую информацию.
Чтение
Дальнейшее развитие всех основных видов чтения аутентичных текстов различных стилей: публицистических, научно-попу-лярных (в том числе страноведческих), художественных, прагматических, а также текстов из разных областей знания (с учетом межпредметных связей):
ознакомительного чтения – с целью понимания основного содержания сообщений, репортажей, отрывков из произведений художественной литературы, несложных публикаций научно-познавательного характера;
изучающего чтения – с целью полного и точного понимания информации прагматических текстов (инструкций, рецептов, статистических данных);
просмотрового/поискового чтения – с целью выборочного понимания необходимой/интересующей информации из текста статьи, проспекта.
Развитие умений выделять основные факты, отделять главную информацию от второстепенной; предвосхищать возможные события/факты; раскрывать причинно-следственные связи между фактами; понимать аргументацию; извлекать необходимую/интересую-щую информацию; определять свое отношение к прочитанному.
Письменная речь
Развитие умений писать личное письмо, заполнять анкеты, формуляры различного вида; излагать сведения о себе в форме, принятой в стране /странах изучаемого языка (автобиография/резюме); составлять план, тезисы устного/письменного сообщения, в том числе на основе выписок из текста.
Развитие умений: расспрашивать в личном письме о новостях и сообщать их; рассказывать об отдельных фактах/событиях своей жизни, выражая свои суждения и чувства; описывать свои планы на будущее.
ЯЗЫКОВЫЕ ЗНАНИЯ И НАВЫКИ
Орфография
Совершенствование орфографических навыков, в том числе применительно к новому языковому материалу.
Произносительная сторона речи
Совершенствование слухо-произносительных навыков, в том числе применительно к новому языковому материалу.
Лексическая сторона речи
Расширение объема продуктивного и рецептивного лексического минимума за счет лексических средств, обслуживающих новые темы, проблемы и ситуации общения, а также оценочной лексики, реплик-клише речевого этикета, отражающих особенности культуры страны/стран изучаемого языка.
Расширение потенциального словаря за счет овладения новыми словообразовательными моделями, интернациональной лексикой.
Развитие соответствующих лексических навыков.
Грамматическая сторона речи
Расширение объема значений изученных грамматических явлений: видо-временных, неличных и неопределенно-личных форм глагола, форм условного наклонения, объема использования косвенной речи (косвенного вопроса, приказания/побуждения). Согласование времен. Развитие соответствующих грамматических навыков. Систематизация изученного грамматического материала.
|
