А.Т. Твардовский
Поэма «Василий Теркин» (главы «Переправа», «Награда», «Гармонь», «Два солдата», «От автора»)
М.А. Шолохов
Рассказ «Судьба человека».
В.М. Шукшин
«Мастер», «Крепкий мужик»
А.И.Солженицын
Рассказ «Как жаль»
РУССКАЯ ПРОЗА второй половины ХХ века
Ф.А. Абрамов «Поездка в прошлое», В.П. Астафьев «Фотография, на которой меня нет», В.Г. Распутин «Уроки французского», Ч.Т. Айтматов «. Роман “Буранный полустанок” (“И дольше века длится день...”)
РУССКАЯ ПОЭЗИЯ ВТОРОЙ ПОЛОВИНЫ ХХ ВЕКА
В.С. Высоцкий «Я не люблю». «Охота на волков»
Е.А. Евтушенко «Мёд»
Н.М. Рубцов «Привет, Россия…», «Русский огонёк», «Поэзия»
литература народов России
Героический эпос народов России: «Урал-батыр».
М. Джалиль «Мои песни», «Прости, Родина!», «Воля»
М. Карим Поэма «Бессмертие»
Г. Тукай Поэма «Шурале», цикл стихотворений «О, эта любовь!»
Зарубежная литература
Гомер
«Илиада», «Одиссея» (фрагменты).
Античная лирика
Гай Валерий Катулл Стихотворения «Нет, ни одна средь женщин…», «Нет, не надейся приязнь заслужить иль признательность друга…».
Данте
«Божественная комедия» (фрагменты).
М. Сервантес
Роман «Дон Кихот» (фрагменты).
У. Шекспир
Трагедии: «Ромео и Джульетта», «Гамлет» (в сокращении).
Сонеты: №66, («Зову я смерть. Мне видеть невтерпёж…»), №130 («Её глаза на звёзды не похо-жи…»)
Ж.-Б. Мольер
Комедия “Мещанин во дворянстве”
И.-В. Гете
Трагедия «Фауст» (фрагменты).
Ф. Шиллер
Баллада «Перчатка»
Э.Т.А. Гофман
Повесть-сказка «Золотой горшок».
Дж. Г. Байрон
Поэма «Корсар»
П. Мериме
Новелла «Маттео Фальконе».
Э.А. По
Новелла «Падение дома Ашеров».
О. Генри
Рассказ «Дары волхвов».
Д. Лондон
Роман «Белый клык» (отрывки).
А. Сент-Экзюпери
Сказка «Маленький принц».
Х.К. Андерсен
«Снежная королева»
Ж. Верн «Таинственный остров» (главы)
М. Твен «Приключение Тома Сойера»
ТРЕБОВАНИЯ К УРОВНЮ
ПОДГОТОВКИ ВЫПУСКНИКОВ
В результате изучения литературы ученик должен
знать/понимать
образную природу словесного искусства;
содержание изученных литературных произведений;
основные факты жизни и творческого пути А.С.Грибоедова, А.С.Пушкина, М.Ю.Лермонтова, Н.В.Гоголя;
изученные теоретико-литературные понятия;
уметь
воспринимать и анализировать художественный текст;
выделять смысловые части художественного текста, составлять тезисы и план прочитанного;
определять род и жанр литературного произведения;
выделять и формулировать тему, идею, проблематику изученного произведения; давать характеристику героев,
характеризовать особенности сюжета, композиции, роль изобразительно-выразительных средств;
сопоставлять эпизоды литературных произведений и сравнивать их героев;
выявлять авторскую позицию;
выражать свое отношение к прочитанному;
выразительно читать произведения (или фрагменты), в том числе выученные наизусть, соблюдая нормы литературного произношения;
владеть различными видами пересказа;
строить устные и письменные высказывания в связи с изученным произведением;
участвовать в диалоге по прочитанным произведениям, понимать чужую точку зрения и аргументированно отстаивать свою;
писать отзывы о самостоятельно прочитанных произведениях, сочинения (сочинения – только для выпускников школ с русским (родным) языком обучения).
сопоставлять тематически близкие произведения русской и родной литературы, произведения, раскрывающие сходные проблемы, а также произведения, близкие по жанру; раскрывать в них национально обусловленные различия;
самостоятельно переводить на родной язык фрагменты русского художественного текста;
создавать устные и письменные высказывания в связи с изученными произведениями русской и родной литературы, писать изложения с элементами сочинения.
использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни для:
создания связного текста (устного и письменного) на необходимую тему с учетом норм русского литературного языка;
определения своего круга чтения и оценки литературных произведений;
поиска нужной информации о литературе, о конкретном произведении и его авторе (справочная литература, периодика, телевидение, ресурсы Интернета).
содержание учебной программы
ПО ТАТАРСКОМУ ЯЗЫКУ
Төп гомуми белем баскычында татар телен өйрәтү максатлары:
1) укучыларның актив һәм пассив сүзлек запасын арттыруга, шул сүзләр-не эзлекле рәвештә куллануга игътибарны киңәйтү аша, укучының сөйләмә һәм язма телен үстерү белән беррәттән, рухи дөньясын баету, реаль чынбарлыкка карашын формалаштыру, тормыш вакыйгаларыннан хәбәрдар лыгын булдыру;
2) татар теленнән алынган теоретик материалны (тел системасын) аңлы үзләштерүне, тел фәнен яхшы белүне тәэмин итү; гамәли тел материалларын хәтердә калдырып һәм тәрбияви максатны күздә тотып, әдәбият дәресләрендә бирелгән һәм сайланган текстларны анализлауны яки язылган изложение һәм сочинениеләр өстендә уй-фикер уртаклашуларны оештыру ярдәмендә, укучыларның хәтер һәм фикерләү сәләтен үс терү, үз-үзләрен бәяләү күнекмәләрен камилләштерү;
3) теоретик материалларны үзләштерү һәм текст өстендә эшләү күнекмәләрен камилләштерү барышында, укучыларның гомуми белем дәрәҗәсен үстерү; информация чыганакларыннан кирәкле мәгълүматларны таба белергә өйрәтү;
4) укучыларда китап (дәреслек) белән эшләү, конспектлар төзү, белешмә әдәбияттан (сүзлекләрдән, фәнни чыганаклардан) дөрес файдалану күнекмәләре булдыру;
5) укучыларның бәйләнешле сөйләм культурасын үстерү өчен, сөйләмне кабул итү, сөйләмнән урынлы файдалану осталыгы (уку, сөй ләү, тыңлау, аңлау, язу, сөйләшү, аралашу) күнекмәләрен формалаштыру.
содержание учебной программы
ПО ТАТАРСКОМУ ЯЗЫКУ
Тел кешене дус итә, бер-берсенә беркетә. Татар әдәби теле. Тел һәм тел гыйлеме.
Фонетика һәм орфоэпия.
Фонетика һәм орфоэпия турында гомуми төшенчә. Авазлар һәм хәрефләр. Сөйләм органнары. Авазларның ясалышы. Сузык һәм тартык авазлар, аларны белдерә торган хәрефләр. Авазларны төркемләү. Сузык авазлар, аларның составы. Киң һәм тар әйтелешле (о-о, ы-ы, е–е) авазларының дөрес әйтелеше. Дифтонглар. Сингармонизм законы. . Сузыкларның кыскаруы. Тартык авазлар, аларның составы. [к], [г], [къ], [гъ] тартыклары. [һ], [х] тартыклары. [н], [ң] тартыклары. [в], һәм [w] тартыклары. Сөйләмдә тартыкларның үзгәреше (fссимиляция, диссимиляция, җайлашу.) Тартык авазларның таблицасын төзү. Иҗек, иҗек калыплары. Сүз басымы, аның үзенчәлекләре. Интонация һәм аның өлешләре.Фонетик анализ тәртибе.
Графика һәм орфография.
Графика һәм орфография турында гомуми төшенчә. Алфавит. Авазларны язуда күрсәтү. Сузык аваз хәрефләре, аларның составы. О,ө, ы, э(е) хәрефләренең дөрес язылышы. Я, ю, е, ё хәрефләренең дөрес язылышы. Тартык аваз хәрефләре. Ч, җ , в хәрефләренең дөрес язылышы. [къ], [гъ] авазларының язуда белдерелүе. [Җ, й, х, һ, н, ң] авазларын белдерүче хәрефләрнең дөрес язылышы. Ь, Ъ хәрефләренең дөрес язылышы. Сүзләрне юлдан – юлга күчерү.
Лексикология һәм сөйләм культурасы.
Лексика һәм сөйләм культурасы турында төшенчә. Сүз, аның лексик мәгънәсе. Бер һәм күп мәгънәле сүзләр. Туры һәм күчерелмә мәгънәле сүзләр. Синоним, антоним, омоним сүзләр. Фразеологик әйтелмәләр. Татар теленең чыгышы ягыннан сүзлек составы. Алынмалар. Кулланылыш даирәсе ягыннан татар теленең сүзлек составы. Гомумхалык, диалекталь, һөнәрчелек сүзләре. Кулланылыш дәрәҗәсе ягыннан татар теленең сүзлек составы. Тарихи сүзләр, архаизмнар, неологизмнар. Төрле типтагы сүзлекләр, төрләре, алардан файдалану күнегүләре.
Сүз ясалышы. Сөйләм культурасы.
Сүз төзелеше турында төшенчә. Сүзнең мәгънәле кисәкләре. Тамыр һәм кушымча. Сүз ясагыч һәм мөнәсәбәт белдерүче кушымчалар, бәйләгеч кушымчалар. Кушымчаларның ялгану тәртибе. Тамыр һәм нигез. Сүз төзелешен тикшерү тәәртибе. Сүз ясалышы. Сүз ясалыш ысуллары. Сүз ясагыч кушымча ялгану ысулы. Сүзләр кушылу ысулы, кушма сүзләр. Парлы сүзләр. Тезмә сүзләр. Фонетик ысул. Сүзләрнең мәгънәсен үзгәртү ысулы. Сүзләрне бер сүз төркеменнән икенчесенә күчерү ысулы. Сүзләрне кыскарту. Сүз төзелеше һәм ясалышын тикшерү.
Морфология
Морфология һәм сүз төркемнәре турында гомуми төшенчә
Мөстәкыйль сүз төркемнәре:
Исем
Сүз төркеме буларак исем.. Ялгызлык һәм уртаклык исемнәр. Берлек һәм күплек сандагы исемнәр. Исемнәрнең килеш белән төрләнеше. Исемнәрнең тартым белән төрләнеше Тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнүе. Сан, тартым һәм килеш кушымчаларын куллануда стилистик төрлелек. Исем ясалышы. Синоним һәм антоним исемнәр. Исемнәрнең җөмләдә кулланылышы. Исемнәргә морфологик анализ ясау.
Фигыль
Фигыль турында төшенчә. Фигыльнең башлангыч формасы. Барлык-юклык төре. Фигыльнең зат-сан белән төрләнеше. Фигыль юнәлешләре. Фигыль төркемчәләре. Затланышлы фигыльләр, аларга хас грамматик категорияләр. Боерык фигыль, аның мәгънәсе, зат-сан белән төрләнеше. Боерык фигыльдә басым. Хикәя фигыль. Хәзерге заман хикәя фигыльләр, аларның мәгънәләре һәм зат-сан белән төрләнеше. Үткән заман хикәя фигыльләр. Аларның мәгънәләре, формалары һәм зат-сан белән төрләнеше. Киләчәк заман хикәя фигыльләр. Аларның мәгънәләре һәм зат-сан белән төрләнеше, дөрес язылышы. Шарт фигыль, аның мәгънәсе, формалары, зат-сан белән төрләнеше һәм җөмләдә куллланылышы. Затланышсыз фигыльләр, аларга хас грамматик категорияләр. Сыйфат фигыльләрнең заман формалары, аларның хикәя фигыль белән уртаклыг. Хәл фигыль, аның мәгънәсе, төрләре, җөмләдә кулланылышы һәм дөрес язылышы. Исем фигыль, аның мәгънәсе, исем фигыльнең исемгә әйләнүе. Инфинитив, аның җөмләдә кулланылышы һәм дөрес язылышы. Ярдәмче фигыльләр. Аларның җөмләдә кулланылышы. Мөстәкыйль фигыльләрнең ярдәмче фигыль ролендә йөрүе. Фигыль ясалышы. Фигыльнең җөмләдә кулланылышы. Фигыльгә морфологик анализ ясау.
Сыйфат
Сыйфат турында төшенчә: аныж лексик- грамматик һәм морфологик –синтаксик үзенчәлекләре.. Сыйфат дәрәҗәләре. Аларның дөрес язылышы һәм кулланылышы.
Сыйфатларның исемләшүе. Сыйфатларның ясалышы һәм сыйфат ясагыч кушымчалар. Синоним һәм антоним сыйфатлар.Сыйфатларның исемләшүе һәм җөмләдә кулланылышы. Сыйфатларга морфологик анализ ясау.
Сан
Сан турында гомуми төшенчә. Гарәп һәм рим цифрлары.Сан ясалышы һәм дөрес язылышы. Сан төркемчәләре: микъдар саны, аның мәгънәсе, кулланылышы. Тәртип һәм бүлем саны, аның мәгънәсе, кулланылышы. Җыю саны, аның мәгънәсе, кулланылышы. Чама саны, аның мәгънәсе, кулланылышы. Саннарга морфологик анализ ясау.
Рәвеш
Рәвеш турында гомуми төшенчә, аларның җөмләдә кулланылышы Рәвешләрнең ясалышы. Аларның дөрес язылышы. Рәвеш төркемчәләре. Саф рәвешләр. Охшату- чагыштыру һәм күләм- чама рәвешләре. Вакыт һәм урын рәвешләре. Сәбәп – максат рәвешләре. Рәвешләрнең дәрәҗә формасы алуы. Рәвешләргә морфологик анализ ясау
Алмашлык
Алмашлык турында гомуми төшенчә, төркемчәләре. Зат алмашлыклары, аларның килеш белән төрләнеше. Күрсәтү алмашлыклары, аларның килеш белән төрләнеше. Билгеләү һәм сорау алмашлыклары. Юклык һәм билгесезлек алмашлыклары. Тартым алмашлыклары. Алмашлык ясалышы. Алмашлыкларның сөйләмдәге роле. Алмашлыкларның кулланылыш үзенчәлекләре. Алмашлыкка морфологик анализ ясау.
Аваз ияртемнәре
Аваз ияртемнәре турында гомуми төшенчә. Аваз ияртемнәренең ясалышы, җөмләдә кулланылышы, дөрес язылышы. Аваз ияртемнәреннән ясалган сүзләр, морфологик анализ.
Хәбәрлек сүз
Хәбәрлек сүзләр турында гомуми төшенчә. Хәбәрлек сүзләрне морфологик яктан тикшерү
Бәйлек һәм бәйлек сүзләр
Бәйлек турында гомуми төшенчә. Бәйлекләрнең төркемчәләре. . Бәйлек сүзләр . аларның сөйләмдә кулланылыш үзенчәлекләре.
Теркәгеч һәм теркәгеч сүзләр
Теркәгеч турында гомуми төшенчә. Төркемчәләре. Теркәгечләрнең дөрес язылышы. Аларның сөйләмдә кулланылышы.
Кисәкчә
Кисәкчә турында гомуми төшенчә. Төркемчәләре. Кисәкчәләрнең сөйләмдә кулланылышы, дөрес язылышы.
Модаль сүзләр
Модаль сүзләр турында гомуми төшенчә.Аларның мәгънәләре, сөйләмдә кулланылышы.
Ымлыклар
Ымлыклар турында гомуми төшенчә. Төркемчәләре. Дөрес язылышы, алар янында тыныш билгеләре.
Гади җөмлә синтаксисы һәм тыныш билгеләре
Синтаксис турында төшенчә. Сөйләмдә сүзләр бәйләнеше. Тезүле бәйләнеш: тиңдәш кисәкләр арасындагы теркәгечле һәм теркәгечсез бәйләнеш, тиңдәш кисәкләр арасына куела торган тыныш билгеләре, тиңдәш кисәкләр янында гомумиләштерүче сүзләр, гомумиләштерүче сүзләр алдына һәм алардан соң куела торган тыныш билгеләре.
Ияртүле бәйләнеш: иярүче һәм ияртүче сүз, аларның шартлы билгесе. Ияртүле бәйләнештәге сүзләр арасында урнашкан ачыклаулы (төгәлләүле) мөнәсәбәт. Ияртүле бәйләнештәге сүзләр арасында урнашкан хәбәрлекле, ачыклаулы, аныклаулы мөнәсәбәт.
Синтаксик берәмлекләр
Сүзтезмә Фигыль сүзтезмә, исем сүзтезмә, алардагы бәйләүче чаралар. Сыйфат сүзтезмә, алмашлык сүзтезмә, алардагы бәйләүче чаралар. Сан сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар. Рәвеш сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар. Хәбәрлек сүз сүзтезмә, сүзтезмәдәге бәйләүче чаралар. Бифункциональ кушымчалар. Сүзтезмәләрне тикшерү тәртибе.
Җөмлә. Җөмлә төрләре
Җөмлә. Ике составлы җөмлә. Бер составлы фигыль җөмлә. Бер составлы исем (атау) җөмлә. Җөмләнең әйтү максаты ягыннан төрләре: хикәя, сорау, боерык җөмлә. Тойгылы җөмлә: тойгылы хикәя, сорау, боерык җөмләләр. Җөмләләрнең төрле урыннарында килгән эндәш һәм кереш сүзләр, ымлыклар, алар янында куела торган тыныш билгеләре. Раслау һәм инкяр җөмләләр. Җыйнак һәм җәенке җөмлә. Тулы һәм ким җөмләләр. Өстәлмәләр. Гади җөмлә һәм кушма җөмлә, аларның төрләре.
Җөмләнең грамматик кисәкләре
Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре. Ия: гади ия, тезмә ия, аның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Хәбәр: гади хәбәр, аның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Хәбәр: кушма хәбәр, аның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Ия белән хәбәрнең бәйләнеше. Ия белән хәбәр арасында сызык. Аергыч, аның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Тиңдәш һәм тиңдәш булмаган аергычлар. Тәмамлык. Туры һәм кыек тәмамлыклар, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Хәлләр. Вакыт һәм урын хәлләре, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Сәбәп һәм максат хәлләре, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Рәвеш һәм күләм хәлләре, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Шарт хәле һәм кире хәлләр, аларның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Аныклагыч, аның белдерелүе, җөмләдәге урыны. Тиңдәш кисәкләре. Тиңдәш кисәкләрнең үзара бәйләнеше. Тиңдәш кисәкләр, алар янында тыныш билгеләре. Эндәш һәм кереш сүзләр. Кереш җөмләләр. Керешмәләр. Җөмләдә сүз тәртибе. Туры (уңай) һәм кире тәртип. Җөмләнең актуаль кисәкләргә бүленеше һәм сүз тәртибе. Сөйләмдә логик басым. Җөмләнең аерымланган кисәкләре. Җыйнак һәм җәенке аерымланган хәлләр. Аерымланган хәлләр янында куела торган тыныш билгеләре. Аерымланган аныклагычлар, алар янында куела торган тыныш билгеләре. Җөмлә кисәкләрен шартлы билгеләр ярдәмендә билгеләп тикшерү. Җөмләләргә морфологик-синтаксик анализ ясау. Җөмләгә билгеләмә бирү. |
