Общество кирилла туровского гомельская специализированная славянская библиотека славянская фразеология
Скачать 5.36 Mb.
|
5. ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИЕ ЕДИНИЦЫ В СТИЛИСТИЧЕСКОМ АСПЕКТЕ С.В. Асабіна (Гродна) ЭМАЦЫЯНАЛЬНАЯ ФУНКЦЫЯ ФРАЗЕАЛАГІЗМАЎ І ПРЫКАЗАК (НА ПРЫКЛАДЗЕ ТВОРАЎ М. ЛЫНЬКОВА) У творах М. Лынькова, як і ў творах іншых аўтараў, фразеалагізмы і прыказкі выконваюць шматлікія і разнастайныя стылістычныя функцыі узуальнага і аказіянальнага характару. Да ліку узуальных адносяцца: намінатыўная функцыя, функцыя лаканізацыі маўлення, функцыя вобразнага выказвання, ацэначная, эмацыянальная і экспрэсіўная функцыі. Тут спынімся толькі на адной з гэтых функцый – эмацыянальнай, сутнасць якой заключаецца ў здольнасці фразеалагічных і прыказкавых адзінак выражаць пэўныя пачуцці і эмоцыі чалавека. Асаблівасцю выкарыстання фразеалагізмаў амаль усіх семантыка-граматычных разрадаў з’яўляецца тое, што яны, называючы асобу, прадмет, прымету, дзеянне, разам з тым выражаюць яе ўнутраны, эмацыянальны стан – адначасова выконваюць намінатыўную і эмацыянальную функцыі. Эмацыянальная афарбоўка такіх фразеалагізмаў выступае як устойлівы элемент іх сэнсавай структуры. Фразеалагізмы могуць, напрыклад, выражаць: 1) незадаволенасць: сукін сын, гад падкалодны, дубовая галава; 2) пагарду: юдаў пацалунак, асіна плача па кім, каб зямля не насіла каго; 3) насмешку: ад зямлі не адрос, малако на губах не абсохла у каго; 4) страх: як асінавы ліст, як мыш пад венікам, ні жывы ні мёртвы, мурашкі забегалі па целе у каго, каго, чыім, мароз пайшоў па спіне (па скуры) у каго, каго, чыёй, ледзяніць кроў <у жылах> каго <чыіх>; 5) смутак, здзіўленне: як у ваду апушчаны, лыпаць вачыма; 6) трывогу: як на іголках, не знаходзіць сабе месца; 7) захапленне, задавальненне: светлая галава, залатыя рукі, на сёмым небе. Ёсць у мове і такія выразы, якія ў залежнасці ад моўнай сітуацыі здольны перадаваць розны эмацыянальны стан асобы. Так, фразеалагізм зелянее ў вачах (у каго), перадае стан хвалявання, болю, злосці. Напрыклад, гэтак выяўляецца злосць партызанскага камандзіра, якога раздражняюць бясконцыя размовы пра замужжа Гарпіны: – А пры чым тут Гарпіна? – запытаўся бацька Мірон, у якога пачынала зелянець у вачах ад гэтага ачмурэння [5, т. 5, с.251]. Гэты ж фразеалагізм М.Лынькоў часам змяняе, «згушчае фарбы»: замест параўнальна «мяккага» зелянець выкарыстоўвае дзеяслоўны кампанент, насычаны трагічнай афарбоўкай – счарнець, калі эмацыянальны стан асобы дасягае кульмінацыі: Нібы свет белы памутнеў, счарнела ў вачах адразу [5, т. 3, с.348]. У апошнім праілюстраваным прыкладзе гаворка ідзе пра гераіню аповесці «На чырвоных лядах» Настулю, якая даведалася пра тое, што на сходзе будуць спаганяць нядоімку, а значыць, забяруць апошні сродак існавання – цялушку. Гэты аўтарскі варыянт апраўданы яшчэ і тым, што пісьменнік ужывае поруч два фразеалагізмы: свет белы, які памутнеў, і як вынік – стан асобы ў гэтым свеце: счарнела ў вачах. Гэты ж фразеалагізм можа выражаць стан болю: «Вось [матка] дагнала яго, злосная, узрушаная, і дала так па загрыўку, што ў Мішкі пазелянела ўваччу і ён уткнуўся носам у зямлю, балюча накалоўшыся на хваёвую шышку» [5, т. 3, с.104]. У згаданай ужо аповесці «На чырвоных лядах» ў сітуацыі, калі пастушка Валодзьку абвінавачваюць у крадзяжы і абзываюць злодзеем, гэтым выразам перадаецца адчуванне «без віны вінаватага», пачуццё несправядлівасці, якую хлопчык не можа выказаць: Пазелянела ўваччу, ледзь устояў, сліну праглынуў, салёную [5, т. 3, с.455]. У апошніх двух прыкладах назіраем аўтарскі варыянт агульнаўжывальнага фразеалагізма пазелянець у вачах у каго – пазелянець уваччу, што ўзнік па аналогіі з ужо існуючымі ў мове выразамі тыпу стаяць уваччу каму, перад кім, у каго. Сярод фразеалагізмаў, што выразна выконваюць эмацыянальную функцыю, у творах М. Лынькова надзвычай шмат выразаў з кампанентам сэрца: сэрца заходзіцца ў каго, сэрца як не выскачыць у каго, сэрца абрываецца ў каго, чыё, сэрца ледзянее ў каго і інш. Найбольш часта (28 выпадкаў) ужываецца фразеалагізм сэрца заходзіцца (у каго) у значэнні ‘хто-небудзь перажывае вялікую радасць ці моцную трывогу, хваляванне’. І гэта невыпадкова: лірычна-рамантычны стыль пісьменніка, асабліва на пачатку творчасці, якраз і выяўляецца праз адлюстраванне душэўных зрухаў, «жыцця сэрца». Здольнасць героя ўсёй істотай успрымаць гукі народнай песні, калі сэрца не толькі зойдзецца, але і прыпыніць свой рух, характарызуе асобу глыбока эмацыянальную: Аж сэрца зойдзецца ды замрэ – от жа песня гэтая ды цябе захлыне… [5, т. 1, с. 240]. Імклівы рух пачуцця, непадзельны ад руху-лёту ўсяго навакольнага, у апавяданні «Талісман» перадаецца праз паўтарэнне асноўнага кампанента ‘сэрца’ і ўдакладненне, расшыфроўку кампанента ‘зойдзецца’, бо мала толькі аднаго слова, каб перадаць тое надзвычайнае ўзрушэнне, што валодае героямі: Ляцець і зліцца з дзікім посвістам ветру, … а сэрца, сэрца зойдзецца, затахціць [5, т. 1, с. 283]. Часам гэткае насычанае «жыццё сэрца» выклікана прадчуваннем шчасця, чаканнем сустрэчы з дарагім чалавекам, калі герой стаіць літаральна на парозе свайго шчасця: Стукаю, а ў самога сэрца так і заходзіцца, нібы выскачыць хоча ад чакання, ад радасці [5, т. 1, с. 124]. Дарэчы, у гэтым прыкладзе выразна адчуваецца зліццё ў адзінае двух выразаў: сэрца заходзіцца + сэрца як не выскачыць. У многіх апавяданнях надзвычай насычаны эмоцыяй стан душы герояў выкліканы станоўчымі навінамі, радаснымі падзеямі, калі нават боль бывае радасным, калі пераплятаюцца розныя пачуцці, успрыманні: Некалькі дзён абхадзіла Быстрова родную акраіну, і калі знаходзіла старыя знаёмыя хаціны,.. тады нейкім шчымячым болем заходзілася сэрца… [5, т. 1, с. 426]. 21 раз ужываецца фразеалагізм сэрца сціскаецца (у каго <ад чаго>) у значэнні ‘каму-небудзь нязносна цяжка ад душэўнага болю за каго-, што-небудзь’. У апавяданні «Сустрэчы» гэты выраз выкарыстоўваецца 3 разы, адлюстроўвае непаддзельны боль герояў ад вялікіх стратаў. Звычайна такі стан выкліканы нейкім знешнім уплывам, гукам, што вярэдзіць раны, нагадвае пра ростані: А сэрца сціскаецца так балюча пад рукой, нібы хоча яно выскачыць з гэтым няўмольным гудком паравоза [5, т. 1, с. 452]. Ці, напрыклад, невыносны боль сэрца ад турэмнай няволі юных герояў, што прыходзіць не ад набытага паднявольнага досведу, а прадчування, якой нядоляй з’яўляецца турма: Яны не ведалі яшчэ, што такое турма, але маленькія іх сэрцы сціскаліся гаручым болем [5, т. 1, с. 459]. У наступным прыкладзе эмоцыі героя выказаны праз антытэзу ‘кіпела – халодных’: Захару здавалася, што гэты голас ужо занадта раўнадушны, так кіпела і сціскалася сэрца яго ад гэтых халодных слоў [5, т. 1, с. 470]. На першы погляд, крыху менш балючая рэакцыя на знешнія падзеі адлюстроўваецца фразеалагізмам сэрца ёкнула ў каго (6 ужыванняў). Але гэты выраз таксама перадае цяжкія выпрабаванні, якія яшчэ наперадзе, прадчуванне іх: Ёкнулі сэрцы Мотэля і Панкрата. Палахліва мільганула думка: «Вайна» [5, т. 1, с. 25]. Ці, напрыклад, рэакцыя бацькі на нечаканае з’яўленне сына: – Хто тут? – Пусці, бацька. – Ёкнула сэрца старога [5, т. 3, с. 461]. Тройчы ўжыты фразеалагізм душа (сэрца) баліць у двух слоўнікавых значэннях, якія маюць падобны сэнс, але розныя спалучальныя магчымасці: сэрца баліць чыё, у каго, каму – ‘хто-небудзь моцна хвалюецца, адчувае трывогу, перажывае з-за чаго-небудзь’ і сэрца баліць за каго, за што, па кім, па чым, аб кім, аб чым – ‘хто-небудзь моцна хвалюецца, перажывае за каго-, што-небудзь’: Я здаровы, Канстанцін Сяргеевіч. Толькі душа вось баліць… Страты.. мы панеслі. Людзьмі. Вось таму і сумна на душы ў мяне [5, т. 4, с. 491]; У мяне вось старэйшыя, а то і сэрца баліць, што з імі там, у Мінску [5, т. 4, с. 64]. Шэсць разоў ужываецца фразеалагізм сэрца замірае ў каго, чыё (‘каго-небудзь нечакана ахоплівае хваляванне ці трывога, неспакой’), калі часта прычынай бывае станоўчае ўздзеянне, і ў душы героя нараджаецца глыбокая пяшчота: А часам, разам з адказам, яна адорвала яго такой ласкавай усмешкай, што сэрца яго замірала [5, т. 5, с. 210]. Сярэднюю частату ўжывання маюць фразеалагізмы сэрца ледзянее ў каго (5 ужыванняў); сэрца абрываецца ў каго, чыё (2 ужыванні); сэрца рвецца ў каго (2) і пад. Гэтыя выразы дапамагаюць абмаляваць адчуванні герояў часам на мяжы існавання, калі, здаецца ім, жыццё ператвараецца ў сваю супрацьлегласць: А калі і застаўся – дык адна відзімасць – сэрца ў яго халадзее і стыгне кроў [5, т. 3, с. 598]. У прыведзеным прыкладзе назіраем аўтарскі лексічны варыянт агульнанароднага фразеалагізма сэрца ледзянее ў каго – сэрца халадзее ў каго. Акрамя прааналізаваных вышэй фразеалагізмаў з кампанентам сэрца, у творах пісьменніка ёсць шмат выразаў з лексічнай варыянтнасцю назоўнікавага кампанента: душа (сэрца) не ляжыць чыя, у каго, каго; душа (сэрца) гарыць чыя, у каго; душа (сэрца) баліць чыя, у каго, каму і пад., якія таксама перадаюць розны эмацыянальны стан асобы. Такім чынам, у творах М. Лынькова налічваецца больш за 100 ужыванняў фразеалагізмаў з кампанентамі ‘душа’ і ‘сэрца’, што сведчыць пра надзвычайную ўвагу аўтара да псіхалагічнага стану героя і робіць яго прозу глыбока лірычнай. Што да выклічнікавых фразеалагізмаў, то яны, у адрозненне ад іншых семантыка-граматычных разрадаў, не валодаюць намінатыўнай функцыяй, а эмацыянальная функцыя для іх – асноўная. Эмацыянальнасць такіх фразеалагізмаў і «складае іх змест, яны толькі і служаць для выражэння эмоцый, перажыванняў, настрою, адчуванняў» [3, с. 86-87]. У творах М. Лынькова налічваецца каля 150 ужыванняў выклічнікавых фразеалагізмаў. Відавочна, гэта не ў апошнюю чаргу звязана з характарам самога аўтара, які, па ўспамінах яго жонкі, – «мужны, валявы, з цвёрдым характарам. Запальчывы, але надзвычай вытрыманы, таму заўсёды здаваўся спакойным» [4, с. 281]. Эмацыянальнасць, запальчывасць творцы, пэўна, перадалася і многім яго героям, у мове якіх сустракаем вялікую колькасць выклічнікавых фразеалагізмаў. М. Лынькоў шырока выкарыстоўвае такія фразеалагічныя адзінкі з рознымі адценнямі: гонару: знай нашых!; пажадання: ні пуху, ні пяра!, у добры час!, дай бог (божа)!; папярэджання: глядзі ў мяне!; прыкрасці: прападзі пропадам!; здзіўлення: не можа быць!, вось яно як! , вось яно што!, на табе! Эмацыянальнасць характэрна таксама фразеалагізмам «жэставага паходжання», калі ўнутраны стан асобы выяўляецца праз міміку, жэсты, рухі: разявіць рот, вешаць галаву, лыпаць вачыма, разводзіць рукамі і інш. Так, фразеалагізм вешаць галаву (‘даходзіць да моцнага адчаю, адчуваць душэўнае хваляванне, маркоціцца’) ужываны ў якасці элемента антытэзы, калі паўстае адвечная праблема бацькоў і дзяцей. Бацька (аповесць «Апошні зверыядавец») не здольны зразумець душэўныя зрухі дачкі і ўяўляе, што каханне не можа суправаджацца сумам: Што б гэта такое з ёй… Закахалася б, скажам, дык чаго галаву вешаць. Не, нешта нейкае ёсць [5, т.3, с.60]. Сэнсавая структура падобных фразеалагізмаў, на думку І.В. Абрамца, адначасова ўтрымлівае два кампаненты: 1) апісанне жэста, якое з’яўляецца прамым, літаральным значэннем выразу; і 2) пераноснае, фразеалагічнае значэнне жэста-сімвала. Паколькі такія выразы сумяшчаюць у сабе два аманімічныя спалучэнні (фразеалагічнае і свабоднае), мовазнаўца прапануе вылучыць нароўні з прапанаваным В.У. Вінаградавым падзелам фразеалагізмаў на зрашчэнні, адзінствы, злучэнні, яшчэ адзін тып семантычнай класіфікацыі – фразеалагічныя сумяшчэнні [1, с. 14]. Падобнае меркаванне ў некаторай ступені аспрэчвае сцвярджэнне У.П. Жукава наконт таго, што «фразеалагізмы не могуць адначасова выкарыстоўвацца ў літаральным і пераносным сэнсе. На фоне пераменных словазлучэнняў аналагічнай структуры яны ўспрымаюцца як якасна новая з’ява, як новая катэгарыяльная адзінка мовы» [2, с. 111]. Эмацыянальную функцыю, побач з камунікацыйнай, выконваюць і многія прыказкі, бо перадаюць закончаную інфармацыю і разам з тым выражаюць розныя пачуцці людзей. Напрыклад, прыказка Чыя б кароўка мычала, а твая б маўчала са значэннем ‘не табе пра гэта гаварыць’ ужо ў сваім змесце мае эмацыянальнасць: ужываецца з незадавальненнем у адказ таго, хто сам чымсьці запляміў сябе: Маўчым… І маўчаць будзем. Вунь сказаў я раз, дык твой жа, ну, сакратар ячэйкі твае, і сказані мне: «Чыя б кароўка мычала, а твая б маўчала, як-ніяк, ты ж у заўкоме… без цябе разбяруцца тут… [т. 3, с. 31]. У аповесці «Міколка-паравоз» дзякуючы прыказцы Будзе калі-небудзь і на нашай вуліцы свята перадаецца надзея, упэўненасць герояў у лепшае заўтра: Не гаруйце, усё пройдзе, усё мінецца, будзе свята калі-небудзь і на нашай вуліцы… Не ўсё ж ім ды ім [т. 3, с. 183]. Літаратура
І.У. Ашарчук (Гомель) ЛЕКСІЧНАЯ ВАРЫЯНТНАСЦЬ ФРАЗЕАЛАГІЗМАЎ У МОВЕ ТВОРАЎ ЯКУБА КОЛАСА Для фразеатворчасці Якуба Коласа характэрна ўжыванне варыянтных фразеалагічных адзінак (ФА) (каля 1320 адзінак), якія класіфікуюцца “ў пэўныя тыпы па шэрагу супрацьпастаўленняў” [1, с. 4]. Намі выдзелена лексічнае вар’іраванне, пад якім, услед за В.М. Макіенка, разумеем “уласна фразеалагічнае вар’іраванне, трансфармацыю асобна аформленай, але семантычна цэласнай адзінкі” [2, с. 32]. Лексічная варыянтнасць – адзін з найбольш пашыраных тыпаў фразеалагічнай варыянтнасці ў мове твораў Якуба Коласа. Яна складае 560 адзінак, або 41,5 % ад усіх варыянтных ФА. Пераважная колькасць лексічных варыянтаў датычыць дзеяслоўных фразеалагізмаў, у якіх вар’іруецца дзеяслоўны кампанент (усяго 390 ФА, што складае 78 % ад агульнай колькасці лексічных варыянтаў). Параўнаем, напрыклад: Марына ўся аж дрыжала, І жаль пашыб яе і злосць; Ёй горка так, а ён, завала, Балясы точыць пра мілосць (т. 8, с. 144) [3] і А ротны маршавы тым часам.. Разводзіць розныя балясы Гадзіну добрую падрад (т. 10, с. 422); Жыццё ў прыграніччы … накладае свой адбітак на людзей, вучыць іх дзяржаць вуха востра і зорка глядзець навокал (т. 5, с. 397) і Але стан рэчаў быў такі, што трэба трымаць вуха востра, каб не папасціся бязглузда ў панскія рукі (т. 7, с. 240); Вусам рак не вядзе, Хоць бы клешняй рушыў (т. 3, с. 201) і Рак маўчыць зацята, Вусам не пакратаў (т. 3, с. 190), дзе дзеяслоўныя кампаненты ФА “выяўляюць рэлятыўнасць – парадыгматычную аднесенасць да сінанімічных ці семантычна блізкіх слоў, што і абумоўлівае магчымасць іх замены ў структуры фразеалагізма” [4, с. 7]. У выніку аналізу варыянтных дзеяслоўных ФА ўстаноўлена, што дзеяслоўныя кампаненты ФА ўступаюць у пэўныя адносіны: 1) калі месца фразеалагічнага кампанента займае квазісінанімічная яму лексема, або слова, якое лёгка ўступае ў сінанімічныя адносіны толькі ў межах прататыпаў варыянтных фразеалагізмаў. Напрыклад: зрабіць (паставіць) фундацыю каму ‘даць што-н. каму-н. як сябру, пачаставаць каго-н. чым-н., зафундзіць’(ФСМТЯК); замятаць (хаваць, прысыпаць) сляды ‘знішчаць тое, што можа быць доказам віны, якога-н. учынку’; душа замірае (замлявае) каго, чыя, у каго ‘пра фізічнае аслабленне (ад вялікага напалу пачуццяў, напружання і пад.)’; сагнаць (спагнаць, сарваць) злосць ‘даць выйсце гневу, незадавальненню’; зажыць (чарпануць) гора ‘перанесці, зазнаць многа нягод’ і інш. Квазісінанімія дзеяслоўных кампанентаў фразеалагізмаў звычайна мае індывідуальна-аўтарскі характар, паколькі грунтуецца на збліжэнні слоў, далёкіх у семантычных адносінах. Напрыклад, сярод варыянтных ФА знікнуць з твару зямлі, сысці з твару зямлі, сцерціся з твару зямлі ‘перастаць існаваць, быць у наяўнасці, прапасці’ апошні з’яўляецца коласаўскім варыянтам; 2) дзеяслоўныя кампаненты фразеалагізмаў суадносяцца з сінонімамі ў свабодным ужыванні: скінуць (зняць) цяжар з каго ‘вызваліць каго-н. ад чаго-н. цяжкага, што выклікае шмат клопатаў’; пападжымаць (пападціскаць) хвасты ‘спалохаўшыся вынікаў сваіх паводзін, учынкаў і пад. стаць больш асцярожным’; шмат вады сплыло (выцекла) ‘нямала прайшло часу, адбылося зменаў’; загаворваць (замаўляць) зубы ‘знарок адцягваць увагу субяседніка ад чаго-н. важнага, пабочнымі размовамі ўхіляцца ад прамога адказу’ і інш. Сярод такіх варыянтных ФА сустракаюцца і індывідуальна-аўтарскія: бровы ссоўваюцца – бровы навісаюць (інд.-аўт.) ‘нехта робіцца змрочным, злым, незадаволеным чым-н.’; раскрыць вусны – расчыніць вусны (інд.-аўт.) ‘пачаць гаварыць, выказвацца’ і інш.; 3) варыянтнасць дасягаецца за кошт дзеяслоўных кампанентаў ФА, якія адносяцца да слоў адной тэматычнай групы, напрыклад: плесці (ткаць) сеці ‘спакваля, непрыкметна рыхтаваць загавор супраць каго-н, непрыемнасць, пагібель каму-н.’, кішкі трубяць (спяваюць) ‘нехта адчувае моцны голад, вельмі хоча есці’; 4) група фразеалагізмаў з кампанентамі-дзеясловамі, якія адпавядаюць словам, несуадносным у іх свабодным ужыванні: гарыць (кіпіць) у руках у чыіх, у каго ‘выконваецца спрытна, умела, хутка’; язык адняўся (прыліп, анямеў) у каго ‘нехта раптоўна змоўк, не можа нічога сказаць’. Замена дзеяслоўных кампанентаў ФА, адпаведных семантычна несуадносным словам з’яўляецца ў большасці сваёй індывідуальна-аўтарскай; 5) лексічная варыянтнасць дзеяслоўных кампанентааў дасягаецца за кошт дыялектных адрозненняў кампанентаў: выкінуць (удзерці, удраць) штуку ‘зрабіць што-н. незвычайнае, што выклікае здзіўленне, неўразуменне, захапленне’. Лексіка-дыялектныя варыянты фразеалагізмаў пераважаюць у мове персанажаў і з’яўляюцца сродкам індывідуалізацыі мовы герояў, як, напрыклад, у паэме “Новая зямля”: Яно б чаму? служыць бы можна, Каб не валяўся так бязбожна У вочы гэты Рак-вар’ят (т. 6, с. 29). Агульнанародным адпаведнікам фразеалагізма валяцца ў вочы з’яўляецца фразеалагізм вязацца ў вочы. Напрыклад: Ты мне мыслі перабіваеш! Вяжацца ў вочы з сваею навукаю і з гэтаю паршываю малацьбою (т. 5, с. 290); 6) варыянтныя кампаненты належаць да розных сфер выкарыстання. Часцей за ўсё кампанент нейтральнай стылістычнай сферы замяняецца размоўна-гутарковым словам. Параўнаем напрыклад: А вось і Ачасан… ачэсан, ды не дужа: Дзе б ён ні сеў, заўсёды сядзе ў лужу (т. 2, с. 367) і Кепска, пане фюрэр, Дрэнна, дрэнна дужа. Проста на смех курам. Плюхнуліся ў лужу (т. 2, с. 341); Сёння толькі споўз з пасцелі (т. 12, с. 285); Учора толькі выпаўз з пасцелі (т. 12, с. 258), дзе на месцы фразеалагізмаў споўз з пасцелі, выпаўз з пасцелі лёгка ўгадваецца агульнавядомы фразеалагізм падняцца з пасцелі. Такое варыянтнае выкарыстанне фразеалагізма не парушае цэласнасці яго значэння, але закранае яго стылістычную сферу ўжывання. Сэнс фразеалагізма знікнуць з твару зямлі пры замене яго дзеяслоўнага кампанента не парушаецца, але дзеянне набывае эмацыянальна-экспрэсіўную афарбоўку: Але памятай, [..] моцна-моцна пацягне цябе сюды, бо сярод чужынцаў ты згубіш свой воблік, сатрэшся з твару зямлі (т. 5, с. 502). Вар’іраванне назоўнікавых кампанентаў ахоплівае ўсяго 42 ФА, або 6 % ФА ад агульнай колькасці лексічных варыянтаў. Фразеалагізмы з варыятыўнымі назоўнікавымі кампанентамі рэгулююцца сінаніміяй (падняць на смех (рогат) каго, што ‘высмейваць каго-, што-н., кпіць з каго-, чаго-н.’, кусок (кавалак) хлеба ‘сродкі для існавання, пражыткі’), тэматычнай аднароднасцю (не ставіць ні ў грош (капейку) каго, што ‘зусім не лічыцца з кім-, чым-н., не паважаць каго-н., адносіцца з пагардай да каго-, чаго-н.’, напускаць туман (мжу) ‘выхваляючыся, ствараць падманлівае ўражанне аб сабе, выстаўляючы сябе, сваё становішча ў лепшым выглядзе, чым ёсць на самай справе’, разрывацца на часткі (кавалкі) ‘выконваць адначасова многа розных спраў, абавязкаў’) і асацыятыўнай звязанасцю (як у бога за пазухаю (у кішэні, за дзвярыма) ‘без клопатаў, турбот’, агнём і мячом (жалезам) ‘з бязлітаснай жорсткасцю, бесчалавечна, прымяняючы самыя крайнія меры насілля, знішчаючы ўсё’); уплывам дыялектнай мовы: строіць кпіны (кеплі) ‘смяяцца з каго-н.’ Адзінкавымі прыкладамі ў параўнанні з названымі тыпамі лексічнай варыянтнасці прадстаўлена варыянтнасць іншых часцін мовы, напрыклад, лічэбнікаў: у тры (дзве) пагібелі; прыслоўяў: глядзець скоса (скрыва); атрыбутыўных кампанентаў: кепскія (малыя) жарты. Лексічная зменлівасць характэрна і для службовых слоў. Напрыклад, варыятыўнымі могуць быць кампаненты-злучнікі: ці так ці (або) сяк; кампаненты-прыназоўнікі: на (ва) ўсё горла; на (у) людзі, пабіцца ў (аб) заклад, як з (з-пад) зямлі і інш.; кампаненты-часціцы: ні (ані) слова; як (нібы, быццам) праз сон, як (бы) ўкопаны і інш. У мове твораў Якуба Коласа сустакаем і фразеалагічныя варыянты з двума і болей варыятыўнымі кампанентамі. Параўнаем, напрыклад, як бы там ні было і што б там ні было; мурашкі бегаюць па целе, мурашкі запоўзалі па спіне, мурашкі заходзілі па спіне. Выкарыстанне Якубам Коласам значнай колькасці лексічных варыянтаў фразеалагізмаў выяўляе аўтарскі падыход ва ўжыванні варыянтных ФА і абумоўлена пэўнай мэтай: прыстасаваць ФА да кантэксту, падкрэсліць індывідуальнасць мовы персанажа, стылістычныя асаблівасці выказвання. |
Похожие:
 | Образовательная программа для учащихся «Славянская мифология» Развитие эмоционально-чувственной сферы ребенка является важным в формировании основ личности, так как современное прагматическое... | | Реферат Славянская мифология Методическая разработка интегрированного урока географии и информатики в 8 классе |
| Реферат: славянская мифология Какие виды источников можно еще использовать, чтобы трансформировать, древнеславянские языческие верования? | | Реферат Славянская мифология Левкиевская Елена Евгеньевна. В краю домовых и леших. Персонажи русских мифов. Объединенное гуманитарное издательство, 2009 год |
| Реферат Славянская мифология Левкиевская Елена Евгеньевна. В краю домовых и леших. Персонажи русских мифов. Объединенное гуманитарное издательство, 2009 год | | Реферат Славянская мифология Левкиевская Елена Евгеньевна. В краю домовых и леших. Персонажи русских мифов. Объединенное гуманитарное издательство, 2009 год |
| Реферат Славянская мифология Левкиевская Елена Евгеньевна. В краю домовых и леших. Персонажи русских мифов. Объединенное гуманитарное издательство, 2009 год |  | «Откуда есть пошла славянская письменность» Учебно-методический комплекс предназначен для студентов, обучающихся по специальности 032001 «Документоведение и документационное... |
| Рабочая программа дисциплины «Славянская мифология и фольклор города» Программа рассмотрена на заседании кафедры русской и зарубежной литературы (протокол №1 от «21» сентября 2013 г.) | | Уроки физики Кирилла и Мефодия: виртуальная школа Кирилла и Мефодия. 10 класс Номенклатура цифровых образовательных ресурсов локального доступа (библиотека мбоу «сош №2») |
| А. С. Пушкин и славянская мифология Слово "культура" происходит от слова "культ" вера, обычаи и традиции предков. Тот, кто забывает это,- не имеет права считаться культурный... | | Общероссийское движение «трезвая россия» международная славянская... Молодежная антинаркотическая федерация россии всероссийское движение «молодежь за трезвую россию» |
| Информационная справка об окружных Кирилло-Мефодиевских чтениях «Славянская... Апреля 2012 года на базе гбоу сош с. Чубовка прошли I окружные Кирилло-Мефодиевские чтения | | Славянская мифология и очень древние надписи Руси. По этим темам нами написано много статей; однако вопрос о применении этих надписей для исследования древней славянской мифологии... |
| Общероссийское движение «трезвая россия» международная славянская... Основы собриологии, профилактики, социальной педагогики и алкологии (Материалы XXII международной конференции-семинара). /Под общей... | | Темы рефератОВ: Алкивиад и Александр Македонский как носители ценностей... Античные воззрения на культуру и природу человека: Гомер, Гесиод, Тит Лукреций Кар |
