Скачать 5.36 Mb.
|
Литература
Л.М. Якшук (Гродна) ПРА СТЫЛІСТЫЧНАЕ ВЫКАРЫСТАННЕ НАЗОЎНІКАВЫХ ФРАЗЕАЛАГІЗМАЎ За фразеалагічнымі адзінкамі ў навуковай і навукова-папулярнай літаратуры замацаваліся такія вобразныя характарыстыкі як «моўныя самацветы», «паэтычныя мініяцюры» і г.д. Фразеалагізмы не толькі з'яўляюцца будаўнічым матэрыялам для сказаў, а і выступаюць як яркія выяўленчыя сродкі мовы, яе багацце і ўпрыгожанне, а таксама як прыдатны матэрыял для творчай перапрацоўкі ў мастацкай літаратуры і публіцыстыцы. Стылістычнае выкарыстанне фразеалагізмаў можа суправаджацца семантычнымі або структурна-семантычнымі зменамі саміх выразаў. Падчас рэалізацыі прыёмаў структурна-семантычнага ўжывання фразеалагізмаў змяненні закранаюць і знешні, і сэнсавы бакі фразеалагізма. Творчае выкарыстанне фразеалагізмаў з семантычнымі змяненнямі падразумявае тое, што форма фразеалагізма застаецца нязменнай, а пад стылістычную перапрацоўку падпадае яго змест. Разгледзім прыёмы стылістычнага выкарыстання назоўнікавых фразеалагізмаў з семантычнымі змяненнямі больш падрабязна. Выкарыстанне фразеалагізма ў незвычайным для яго значэнні. У адпаведнасці з мастацкай задачай пісьменнікі часам могуць ужываць фразеалагізмы ў неўласцівых ім значэннях, аднак гэта павінна выразна ўспрымацца як стылістычны прыём і служыць вырашэнню пэўнай эстэтычнай задачы. У адваротным выпадку такое выкарыстанне супярэчыць патрабаванням правільнасці маўлення і кваліфікуецца як парушэнне нормы. Фразеалагізм воўчае мяса ўжываецца як выказванне незадаволенасці канём, сабакам і ўжываецца толькі ў адносінах да жывёл. М. Лынькоў пашырае семантыку гэтага выразу: «Іч ты іх, пачалі дурняў шукаць, я вас адвучу ад такой звычкі назаўсёды, воўчае мяса!.. Не людзі, а шчанюкі, даруй ты божа...». Тут дастасаванне фразеалагізма воўчае мяса да людзей выражае надзвычай пагардлівае стаўленне старога вартаўніка да фашыстаў, якія прапаноўвалі яму грошы за тое, каб ён іх выпусціў. Называючы іх воўчае мяса, стары паказвае, што гэтыя людзі сваімі ўчынкамі прынізілі сябе да ўзроўню жывёл. Гэта бачна і па наступным кантэксце: «не людзі, а шчанюкі», які адначасова тлумачыць, апраўдвае ўжыванне фразеалагізма з нехарактэрным для яго значэннем. Пераасэнсаванне фразеалагізма ў дыялагічным маўленні адбываецца тады, калі адзін з суразмоўнікаў робіць выгляд ці насамрэч не разумее ўжытага ў папярэднім выказванні фразеалагізма, успрымае яго літаральна і ў сваім выказванні «здымае метафарычнасць з фразеалагізма» [1, с. 147], выкарыстоўвае яго (або яго частку) як спалучэнне слоў. У такіх выпадках узнікае яркі камічны эфект. Прывядзём прыклады-ілюстрацыі: 1) – Чапуху гародзіш, мілая! Леташні снег успамінаеш, а яго і сёлетняга хапае. – Што там за снег такі, што нарыхтоўкам мог пашкодзіць? (К. Крапіва); 2) – Раю вам заказаць гуляш! Гэта пробны камень нашага новага кухара. – Дзякую, але камення я не ем, нават пробнага («Вожык»). Камічная расшыфроўка фразеалагізма. Часам у межах аднаго кантэксту адбываецца спалучэнне фразеалагізма ў яго нарматыўным фразеалагічным значэнні з наступным «тлумачэннем» яго, якое засноўваецца на літаральным разуменні кожнага кампанента паасобку і тым самым разбурае цэласнасць выразу. Ужыванне самога фразеалагізма абавязкова папярэднічае так званай яго расшыфроўцы, і гэтым ствараецца «эфект падманутага чакання». Прывядзём прыклад. У газеце «Народная воля» за 29.03.2002 г. змешчаны невялікі артыкул пад назвай «Даць «на чай» – не гарбатай частаваць», у якім расказваецца аб традыцыі даваць на чай у ЗША і Еўропе: «Даюць «на чай» практычна ўсім: парцье, таксістам, вадзіцелям аўтобуса, барменам. За лоўкую працу бармен можа атрымліваць да 40 долараў чаявых за гадзіну». Фразеалагізм на чай ужываецца ў артыкуле ў адпаведнасці з яго слоўнікавым значэннем ‘узнагарода за дробныя паслугі; чаявыя‘. У гэтым жа сэнсе ўспрымаецца і першая частка подпісу пад фотаздымкам-ілюстрацыяй да артыкула: «Сэр, дайце «на чай»!» Аднак працяг подпісу нечакана вяртае выразу літаральнае значэнне яго кампанентаў, ствараючы камічны эфект, заснаваны на каламбуры: «Гарбаткі вельмі хочацца!». Прыём стварэння семантычнага паралелізму. Пад семантычным паралелізмам разумеюць адначасовае асэнсаванне фразеалагізма як цэласнай адзінкі і як свабоднага спалучэння слоў. Двухпланавасць успрымання фразеалагізма прысутнічала і ў раней разгледжаных стылістычных прыёмах, аднак у папярэдніх выпадках яна стваралася пасля ўспрымання фразеалагічнага значэння выразу, якое ў наступнай частцы кантэксту разбуралася. Пры семантычным жа паралелізме абодва планы ўспрымання фразеалагізма ўсведамляюцца адначасова. Гэты стылістычны прыём часта выступае як аснова стварэння кароценькіх досціпаў, якія ў сатырычным выглядзе паказваюць асобныя моманты жыцця: 1) Нідзе так добра не адчуваеш пачуццё локця, як у перапоўненым тралейбусе («ЛіМ»); 2) Са з’яўленнем бройлераў здзейснілася мара чалавецтва аб сіняй птушцы («Звязда»). Ужываюць гэты прыём і пісьменнікі, публіцысты: Для таго, каб выхаваць Гераклаў, неабавязкова будаваць аўгіевы канюшні («Настаўн. газ.»). Разгортванне метафарычнага кантэксту на вобразнай аснове фразеалагізма. Гэты прыём заснаваны на «актуалізацыі ўнутранай формы фразеалагізма і развіцці на гэтай аснове цэлага малюнка ў напрамку, які задаецца метафарычным сэнсам фразеалагізма» [1, с. 155]. Апісанне гэтага малюнка само становіцца разгорнутай метафарай, якая падтрымлівае значэнне фразеалагізма – экспрэсіўнага цэнтра кантэксту, аднак гэта значэнне цяпер выражаецца нашмат больш ярка, выразна, гучанне яго і яго значнасць для апісання з’явы ўзмацняецца: 1) Ён [Курт] падышоў да хаты, запаліў аб карабок запалку і паднёс аж да застрэшша... Чырвоны певень узмахнуў крылом, запеў, аж дым узняўся над сялом, аж зруб сялібы борам зазвінеў (М. Танк); 2) Быў Лутошкін белай варонай, якая выпадкова, на гора сабе, на смех суседзям, села на чорную раллю, паміж чорных зласлівых варон (Л. Дайнека). Так званая сітуацыйнасць, нерэальная і рэальная вобразнасць, уласцівыя значнай частцы фразеалагічных адзінак, нясуць у сабе вялікі патэнцыял для эфектыўнага выкарыстання фразеалагізмаў. Часам у кантэксце ўзнікаюць умовы для актуалізацыі тых этымалагічных вобразаў, асацыяцыі з якімі пры звычайным выкарыстанні выразу, так бы мовіць, ідуць па-за маўленчай плынню кантэксту, паралельна з ім, прысутнічаючы толькі ў глыбіні свядомасці чытача. Актуалізаваўшыся, гэтыя вобразы ўплятаюцца ў кантэкст, «разліваюцца» ў ім, напаўняючы яго ўнутрана. Разгледзім такі прыклад: «Вось яны, яго грахі маладосці, якіх яна баялася яшчэ да замужжа Дашы, лічыла, што чалавек, які адкусіў ад забароненага плода, калі-небудзь спакусіцца зноў» (І. Шамякін). Тут своеасаблівым каталізатарам, які паспрыяў пранікненню этымалагічнага вобраза ў змест сказа, стала слова адкусіў. Спалучыўшыся з выразам забаронены плод, які мае значэнне ‘што-н. прываблівае, спакуслівае, але недазволенае’, слова адкусіў стварыла двухпланавасць успрымання часткі сказа, пры якім на вобраз чалавека, што пакаштаваў нешта спакуслівае, накладаецца біблейскі вобраз Адама і Евы, якія адкусілі ад забароненага плода ў прамым сэнсе. Пры гэтым і само слова адкусіў, далучыўшыся ў прамым сэнсе да фразеалагізма, агаліўшы яго ўнутраную форму і зрабіўшы этымалагічны вобраз відавочным, само пераасэнсавалася і ў кантэксце ўсяго сказа атрымала пераноснае значэнне ‘паспрабаваць, зведаць што-н.’ Аналагічныя прыклады: 1) Але Ігнатовіч ведаў «ахілесаву пяту» сакратара і бязлітасна стрэліў туды. (І. Шамякін); 2) І я раблю ў адчаі крок наўпрост, хоць ведаю, што цуд не дапаможа, што сіняй птушкі не схаплю за хвост... (П. Макаль). Сутыкненне двух фразеалагізмаў. Пры рэалізацыі гэтага прыёму адбываецца ўжыванне ў адным блізкім кантэксце двух (часам больш) фразеалагізмаў, якія маюць агульны кампанент. Тады адбываецца ажыўленне ўнутранай формы фразеалагізмаў, павышэнне іх экспрэсіўнасці, выказванню надаецца гумарыстычнасць ці сатырычнасць: 1) Праўда, ёсць у нас і такая катэгорыя маладых ды ранніх, што адразу ж, з таго дня, як толькі пераступілі парог Саюза, дык і не злазяць з гэтага парога. Абіванне парогаў становіцца, па сутнасці, іх асноўнай дзейнасцю ў літаратуры (В. Вітка); 2) Калі за рулём аматар «зялёнага змея», для яго газон – зялёная вуліца (С. Васільеў). Супастаўленне фразеалагізма і адпаведнага яму свабоднага словазлучэння. У якасці прыкладу прывядзём урывак з апавядання Л. Рублеўскай «Дом з драўлянымі львамі», дзе расказваецца пра эпізод часоў паўстання 1863 г.: «Гаспадар узяў з камоды невялікі куфэрак з чырвонага дрэва, асцярожна, двума пальцамі, дастаў адтуль пяро незвычайнага сіняга колеру. – Усе палююць за сіняй птушкай шчасця... Агульнага шчасця, для ўсіх і для кожнага. І мала хто ведае, што сіняя птушка жыве ў сапраўднасці. Я калісьці знайшоў яе пяро. Сіняя птушка жыве высока ў гарах, яна падобная на нашага голуба. І на яе палююць зусім не алегарычна. Хутка гэты від зусім знікне. Калі чалавек не можа абараніць ад уласнай сквапнасці і жорсткасці гэтую кволую істоту, ці дасца яму ў рукі тая, міфічная?» На супастаўленні зместу фразеалагізма сіняя птушка ‘сімвал шчасця’ і словазлучэння, якое абазначае сапраўды існуючую ў жывёльным свеце сінюю птушку, пабудавана разважанне аднаго з персанажаў, звязанае з філасофскімі пытаннямі, закранутымі ў творы: кошт агульначалавечага шчасця, здабытага шляхам рэвалюцый, суадносіны мэты і сродкаў яе дасягнення. Антытэзнае супрацьпастаўленне фразеалагізмаў. Падразумяваецца, што супрацьпастаўляцца ў кантэксце павінны два фразеалагізмы: «Яго лічылі птушкай высокага палёту. А выявілася, што ён звычайны стрэляны верабей» («ЛіМ»). Аднак антытэзныя канструкцыі могуць стварацца супрацьпастаўленнем фразеалагізма і сэнсава супрацьлеглага яго кампаненту слова: «Шафёр не баяўся завярнуць налева, бо быў правай рукой свайго начальніка» (П. Шыбут); фразеалагізма і свабоднага словазлучэння, якое ўтрымлівае слова, сугучнае з кампанентам фразеалагізма, і слова, антанімічнае кампаненту фразеалагізма: «– Я яму не хадзячая энцыклапедыя! – Не, даражэнькі, ты не хадзячая, ты – ляжачая энцыклапедыя» («ЛіМ»). Сутыкненне фразеалагізма і сугучнага з яго кампанентам слова. Стылістычныя прыёмы, звязаныя з выкарыстаннем вобразнай асновы фразеалагізма, у большасці выпадкаў прымяняюцца да выразаў з жывой унутранай формай. Што да зрашчэнняў, то для іх больш характэрны прыёмы, звязаныя з абыгрываннем асобных кампанентаў. Так, каламбурнае сутыкненне фразеалагізма і сугучнага з яго кампанентам слова, разлічанае на сатырычнае высмейванне персанажаў, назіраем у наступным прыкладзе: «На тое ён і Казёл, каб быць казлом адпушчэння» (К. Крапіва). Мастацкі эфект атрымліваецца і тады, калі слова ў спалучэнні з блізкім акружэннем набывае змест, які сэнсава пераклікаецца са значэннем адпаведнага фразеалагізма. Напрыклад, у сказе Р. Барадуліна «Там пуп зямлі, дзе адразалі пуп» словы «дзе адразалі пуп» іншасказальна называюць радзіму, месца, дзе чалавек нарадзіўся. Гэтыя словы лагічна спалучаюцца з сэнсам фразеалагізма пуп зямлі ‘самы важны, самы галоўны; лепшы за ўсіх’, паколькі лічыцца, што няма лепшага месца для чалавека за тое, дзе ён нарадзіўся. У сказе прысутнічае і творчая перапрацоўка прыказкі Міл той куток, дзе абрэзалі пупок. Выкарыстанне на фоне фразеалагізма яго кампанентаў. Абыгрыванне асобных кампанентаў фразеалагізма, якія ў кантэксце ўжываюцца пасля фразеалагізма ў якасці слоў, – таксама стылістычны прыём: «– Добра вам: вашым рукапісам зялёная вуліца. – А якую, скажыце, вуліцу даваць «зялёным» рукапісам?» (Ф. Янкоўскі). У другой рэпліцы фразеалагізм зялёная вуліца ‘свабодны шлях без перашкод і затрымак’ раздзяляецца на часткі і цэласнае значэнне яго знікае, саступаючы месца значэнням асобных слоў – былых кампанентаў фразеалагізма: слова вуліца, сэнс якога цесна звязаны з сэнсам фразеалагізма і асацыіруецца з семай фразеалагічнага значэння ‘шлях’, і слова зялёны ў пераносным значэнні ‘недапрацаваны’. Літаратура 1. Лепешаў І.Я. Праблемы фразеалагічнай стылістыкі і фразеалагічнай нормы / І.Я. Лепешаў. – Мінск: Навука і тэхніка, 1984. – 264 с. СОДЕРЖАНИЕ
Научное изданиеСЛАВЯНСКАЯ ФРАЗЕОЛОГИЯ В АРЕАЛЬНОМ, ИСТОРИЧЕСКОМ И ЭТНОКУЛЬТУРНОМ АСПЕКТАХ Материалы V Международной научной конференции (Гомель, 22-23 октября 2007 года) Ответственный редактор В.И. Коваль Лицензия № 02330/0133208 от 30.04.04Подписано в печать Формат 60 х 84 1/16. Бумага писчая № 1. Гарнитура Times. Усл.-печ. л. 18,01 Уч.-изд. л. 19,3. Тираж 100 экз. Заказ № Отпечатано с оригинала-макета на ризографе учреждения образования «Гомельский государственный университет имени Франциска Скорины» Лицензия № 02330/0056611 от 16.02.04 246019, г. Гомель, ул. Советская, 104 1 Данная перифраза первоначально использовалась для обозначения хлеба [1]. 2 Фразеалагізмы з назоўнікавымі кампанентамі – назвамі з'яў нежывой прыроды ўзяты са слоўнікаў І.Я. Лепешава: [2], [3]. 3 Тут і далей частотнасць назоўнікаў падаецца паводле частотнага слоўніка: [4]. 4 Тут і далі ілюстративний матеріал подається за електронною версією словника польської мови: Słownik elektroniczny języka polskiego, PWN, 2004. |
Образовательная программа для учащихся «Славянская мифология» Развитие эмоционально-чувственной сферы ребенка является важным в формировании основ личности, так как современное прагматическое... | Реферат Славянская мифология Методическая разработка интегрированного урока географии и информатики в 8 классе | ||
Реферат: славянская мифология Какие виды источников можно еще использовать, чтобы трансформировать, древнеславянские языческие верования? | Реферат Славянская мифология Левкиевская Елена Евгеньевна. В краю домовых и леших. Персонажи русских мифов. Объединенное гуманитарное издательство, 2009 год | ||
Реферат Славянская мифология Левкиевская Елена Евгеньевна. В краю домовых и леших. Персонажи русских мифов. Объединенное гуманитарное издательство, 2009 год | Реферат Славянская мифология Левкиевская Елена Евгеньевна. В краю домовых и леших. Персонажи русских мифов. Объединенное гуманитарное издательство, 2009 год | ||
Реферат Славянская мифология Левкиевская Елена Евгеньевна. В краю домовых и леших. Персонажи русских мифов. Объединенное гуманитарное издательство, 2009 год | «Откуда есть пошла славянская письменность» Учебно-методический комплекс предназначен для студентов, обучающихся по специальности 032001 «Документоведение и документационное... | ||
Рабочая программа дисциплины «Славянская мифология и фольклор города» Программа рассмотрена на заседании кафедры русской и зарубежной литературы (протокол №1 от «21» сентября 2013 г.) | Уроки физики Кирилла и Мефодия: виртуальная школа Кирилла и Мефодия. 10 класс Номенклатура цифровых образовательных ресурсов локального доступа (библиотека мбоу «сош №2») | ||
А. С. Пушкин и славянская мифология Слово "культура" происходит от слова "культ" вера, обычаи и традиции предков. Тот, кто забывает это,- не имеет права считаться культурный... | Общероссийское движение «трезвая россия» международная славянская... Молодежная антинаркотическая федерация россии всероссийское движение «молодежь за трезвую россию» | ||
Информационная справка об окружных Кирилло-Мефодиевских чтениях «Славянская... Апреля 2012 года на базе гбоу сош с. Чубовка прошли I окружные Кирилло-Мефодиевские чтения | Славянская мифология и очень древние надписи Руси. По этим темам нами написано много статей; однако вопрос о применении этих надписей для исследования древней славянской мифологии... | ||
Общероссийское движение «трезвая россия» международная славянская... Основы собриологии, профилактики, социальной педагогики и алкологии (Материалы XXII международной конференции-семинара). /Под общей... | Темы рефератОВ: Алкивиад и Александр Македонский как носители ценностей... Античные воззрения на культуру и природу человека: Гомер, Гесиод, Тит Лукреций Кар |