Кафедра филологии и страноведения
Скачать 6.35 Mb.
|
Состояние татарского синтаксиса в 30 -80 гг XX века XX гасырның 30 – 80 нче елларында татар синтаксисы фәне 30 нчы елларда СССРны тагын да киңәйтү юлы белән бөтен җир шарында бер генә милләтне коммунистик җәмгыять төзү, Ленин әйткәнчә, ерак еллар бурычы дип түгел, ә якын еллар, ягъни XX йөз бурычы итеп куела. Милләтләрнең бер милләт булып оешуы, аларның үсүе һәм чәчәк атуы аркылы башкарылырга тиеш, диләр коммунистлар. Башта мәдәниятләре шактый үстерелгән күп милләтләрдән бердәм совет халкы төзелер, соңрак бу бер телле, бер мәдәниятле совет халкы бер милләткә әверелер дип уйлыйлар. Милләтләрне чәчәк аттыру юлы белән ирекле рәвештә юкка чыгару кушылу соңрак татар коммунистларына да килеп җитә. Ләкин татар милләтен үстерүгә омтылган зыялылар өчен бу юнәлешнең беренче өлеше – милләтне үстерү, чәчәк аттыру дигән өлеше күңелгә хуш килә. Бөек Ватан сугышы да коммунистлардан милләтләрнең үсешенә ныграк игътибар иттерүне таләп итә. Татарстан тел, әдәбият һәм тарих институтында диссертацияләр язу тәртибе урнаша. 1944 елда Казан университетында татар теле һәм әдәбияты бүлеге ачыла. Бу бүлек татар теле һәм әдәбияты буенча галимнәр әзерләүдә зур роль уйный. Болар барысы да татар теле гыйлеменең дә әкренләп яңадан җанлануына китерә. Синтаксистан да хезмәтләр язу башлана. Татар синтаксисы өлкәсендә беренче диссертацияне 1941 елда ук Тел, әдәбият һәм тарих институтында В. Н. Хангилдин яза. Бу эшендә ул татар сүзтезмәләрен алардагы сүзләрнең ярашу, башкарылу һәм янәшәлек юллары белән бәйләнеше буенча тикшерә. 50нче елларда синтаксистан тагын берничә диссертация дөньяга килә. 1954 елда А. Кәримова – иярченле кушма җөмләләр, Х. Курбатов – чит сөйләм, М. Зәкиев – хәбәр, 1957 елда К. Сабиров – тыныш билгеләре буенча кандидатлык диссертацияләре яклыйлар. Бу авторлар үз проблемаларына бәйле рәвештә кайбер башка мәсьәләләрне дә тикшерәләр. 1956 елда Х. Курбатов “Татар теленең синтаксис һәм стилистика мәсьәләләре” дигән китап чыгарып, синтаксистан беренче киң күләмле тикшерүне үткәрде. Ләкин соңрак автор бары стилистика буенча гына эшләвен дәвам итте. 50 нче еллар ахырында татар синтаксисын монографик планда яктырткан ике хезмәт: 1958 елда М. Зәкиевның студентлар өчен “Хәзерге татар әдәби теле. Синтаксис” дигән кулланмасы, 1959 елда В. Н. Хангилдинның “Татар теле грамматикасы (морфология һәм синтаксис)” исемле монографиясе дөньяга чыга. М. Зәкиевнең 1958 елда Казан университеты нәшриятында чыккан “Хәзерге татар әдәби теле. Синтаксис” дигән китабы шул чорларда чит ил һәм рус грамматикаларында булган яңа юнәлешләрне иҗади файдалану һәм шул нигездә татар сөйләм төзелешен җентекле өйрәнү ягыннан да зур яңалык алып килде. Ул югары уку йортлары студентлары өчен чыгарылган беренче дәреслек кулланма да иде. Нәкъ менә шушы китаптан татар синтаксисының үсешендә аерым бер фәнни мәктәп оешуы башланды. Менә шушы академик грамматикада яктыртылачак проблемаларның теге яки бу яссылыкта, тирәнлектә куелышы һәм чишелеше дә шушы китапта урын алды. Бу китап университетка нәшрият кайтарылгач, аның беренче эше булды һәм, университетта гыйльми эшләргә премияләр бирү тәртибе кертелгәч, университетның беренче дәрәҗәдәге беренче премиясенә лаек дип танылды. М. Зәкиевның 1958 елда чыккан бу китабында беренче мәртәбә синтаксисның өйрәнү объекты – сөйләм төзелеше, дигән караш аңлатыла, сүзтезмәләр белән җөмләләр арасында төгәл аерма үткәрелә, ачыклаулы (төгәлләүле) мөнәсәбәт, киң күләмдә сүз төркемнәренә бәйләп, сүзтезмә исеме астында өйрәнелә, фигыль хәбәрләрнең төрле мәгънә төсмерләрен белдерү ягыннан байлыклары күрсәтелә, ияртүле бәйләнешне хәбәрлекле һәм ачыклаулы дигән төрләргә бүлә, сүз тәртибенең кире яки уңай булуын шушы бәйләнеш төрләренә нигезләп аңлата. Кушма җөмләләрне М. Зәкиев иң элек бәйләгечле һәм бәйләгечсез дигән, аннан соң һәр кайсын тезмә һәм иярченле дип аталган төрләргә аера. Бу китапта беренче мәртәбә аналитик һәм синтетик җөмләләрне билгеләүдә бәйләүче чараның иярчен җөмләдәге хәбәр формасын тәшкил итү-итмәве нигез итеп алына. М. Зәкиевның синтаксис буенча карашларына тукталырга түбәндә әле дә туры килер, чөнки синтаксис буенча башка китаплар да аның тарафыннан язылалар. Хәзер В. Н. Хангилдинның 1959 елда чыккан синтаксисына бик кыска гына күзәтү ясыйк. В. Хангилдин бу хезмәтендә үзенә кадәр булган карашларны түземле һәм җентекле рәвештә санап, анализлап чыга. Ул иң элек сүзтезмәләрне җөмләләрдән аеру бурычын куя, ләкин башкарылу, ярашу, янәшәлек юлларын тикшерү өчен, аларны тагын бергә алырга мәҗбүр була. Ничек кенә булмасын, ул инде җөмләне сүзтезмә эчендә караудан котыла. Бу хезмәттә җөмләләр 1) максат куелышы буенча, 2) кисәкләрендәге төрлелекләр нигезендә төркемләнәләр. Беренче билге буенча җөмләләр хикәя, сорау, боерык һәм өндәү дигән төрләргә бүленәләр. “Җөмләнең кисәкләре һәм шул нигездәге типлары” бүлегендә Хангилдин җөмләнең традицион кисәкләрен тикшерә һәм аның түбәндәге төрләрен билгели: ике баш кисәкле, бер баш кисәкле (ияле җөмлә, иясез җөмлә, инфинитив җөмлә, хәбәрлек җөмлә, атау җәмлә, сүз җөмлә), җыйнак, җәенке, тулы, ким җөмләләр. Эндәш һәм кереш сүзләр җөмләгә грамматик бәйләнеше булмаган сүзләр дип карала. Аныклагыч дигән терминны В. Хангилдин беренче башлап куллана. Аларны: “Җөмләдә, аның теге яки бу кисәгеннән соң урнашып, шул кисәкнең мәгънәсен аныклау төгәлләндерү яки тәрҗемә итү хезмәтен үтәүче сүзләр һәм сүзтезмәләре очрый”, – дип аңлата. Аергычларның бер төре булган өстәмә сүзләрне дә таный (Озакламый анда – кырларда таш пулатлар үсәр. - Ә. Фәйзи) һәм алардан тыш аныклагычлар бар дип саный (Җавап көтмичә, кулындагы чәчәкләр бәйләмен Хәяткә тәкъдим итте). Шуның белән бергә В. Хангилдин аныклагычларны җөмләнең аерым кисәге дип тә танымый. Бу грамматикада кушма җөмләләрнең төркемләнүе дә үзенчәлекле генә бирелгән. В. Хангилдин кушма җөмләләрне иң элек бәйләгечле һәм бәйләгечсез дигән төрләргә бүлә. Бәйләгечле кушма җөмләләр үзләре бәйләгечле тезмә кушма җөмләләргә һәм бәйләгечле иярченле кушма җөмләләргә аерылалар. Кушма җөмләләрнең икенче зур төркеме – бәйләгечсез кушма җөмләләр. Аларда да үз чиратында бәйләгечсез ияртүле, бәйләгечсез тезүле дигән төрләргә бүленәләр. Бәйләгечсез ияртүле кушма җөмлә составындагы буйсынып килгән җөмләне Хангилдин җәелдергеч җөмлә дип атый һәм аларның функцияләрен ачарга тырыша. Мөнәсәбәтле сүзләр ярдәмендә төзелгән кушма җөмләләрне дә автор бәйләгечсез дип саный. Иярчен җөмләләрне функциональ яктан төркемләгәндә дә В. Хангилдин бер үк мәгънә мөнәсәбәтләрен бүлгәләп күрсәтә. Мәсәлән, сәбәп нәтиҗә белән бергә генә йөри: берсе сәбәп булса, икенчесе нәтиҗә була. Шуңа карамастан бу китапта сәбәп – аерым, нәтиҗә җөмлә аерым күрсәтелгән. Чагыштыруның максаты – рәвешне белдерү; бу искә алынмыйча, китапта рәвеш җөмләләр – аерым, чагыштырма җөмләләр аерым бирелгәннәр. Кайбер кимчелекләре булуга карамастан, В. Хангилдин тарафыннагн төзелгән синтаксис татар тел белеме фәнендә бик нык алга китеш иде. Ләкин аңа бу юнәлештәге эшен үстерергә, дәвам итәргә насыйп булмады. Өлкән яшьтә булганлыктан, ул яңадан синтаксис буенча эзләнүләр алып бармады. 1961 елда Г. С. Әмировның рустагы приложенияләрне һәм татардагы аергычларны тикшерүгә багышланган “Из сопостовительного синтаксиса русского и татарского языков” дигән китабы дөнья күрә. Ләкин бу автор да соңыннан синтаксистан читкә китә. 1962 елда Башкорт университеты татар филологиясе бүлеге донцеты Ә. Фатыхов “Башкорт һәм татар телләрендә кушма җөмләләрнең кайбер үзенчәлекләре” дигән монография чыгара. Автор кушма җөмләләрне ияртүле, тезмә һәм теркәгечсез дигән төрләргә бүлеп өйрәнә. Төп игътибарны Ә. Фатыхов шушы төрләрне бер-берсеннән аеруга юнәлтә, һәр төр кушма җөмлә эчендәге җөмләләрнең үзенчәлекләрен ачарга тырыша. Бу автор да үзенең синтаксик эзләнүләрен дәвам итми. 60 нчы елларда татар синтаксисы өлкәсендә М. Зәкиевнең аспирантлары килә башлый. С. М. Ибраһимов, Ф. С. Сафиуллина, Ш. Н. Асылгәрәев, А. А. Хәлилов, М. Ф. Зәйнетдинов, М. Ю. Ибраһимова, Р. М. Балтаева, Ф. Г. Галләмов татар синтаксисын баетуга үзләреннән шактый өлеш кертәләр. 1964 елда С. М. Ибраһимов “Аналитические конструкции в татарском языке” дигән темага диссертация яклый, аның бу эше шул ук елда “Татар телендә аналитик төзелмәләр” дигән исем белән аерым китап булып басылып та чыга. С. Ибраһимов татар телендә аналитик төзелмәләрнең үзенчәлекләрен билгеләүгә һәм аларның кулланылыш үзенчәлекләрен тикшерүгә бик зур өлеш кертә. 1976 елда С. М. Ибраһимов “Татар телендә синтаксик синонимнар” дигән китап чыгара һәм татар телендә беренче мәртәбә вариатив синтаксиска нигез сала. М. Зәкиевнең икенче укучысы Ф. С. Сафиуллина 1966 елда “Порядок слов в современном татарском литературном языке” дигән темага кандидатлык диссертациясе яклый. Бу диссертация, тагын да эшкәртелеп, 1974 елда аерым китап булып басылып чыга. Ф. С. Сафиуллина татар синтаксисының яңа юнәлешенә - әйтмә сөйләм синтаксисына нигез салды һәм аерым фән дәрәҗәсенә күтәрде. 1978 елда аның “Синтаксис татарской разговорной речи” дигән күләмле монографиясе дөнья күрде. Ш. Н. Асылгәрәев үзенең 1968 елда яклаган диссертациясендә (Синтагматические членение татарской речи) татар сөйләменең синтагмаларга бүленешен эксперементаль юл белән тикшерә һәм бу өлкәдә булган карашларга шактый яңалык өсти. М. Зәкиевның тагын бер укучысы Халилов Абдулманаф татар һәм әзәрбайҗан телендә җөмләнең үзара күрсәтү һәм сорау алмашлыклары белән бәйләнешен тикшереп кандидатлык диссертациясе яклады (1974). Мөнәсәбәтле сүзләр белән бәйләнгән кушма җөмләнең татар телендә генә түгел, әзәрбайҗан телендә дә системалы рәвештә үскән булуын ачты. Саратов педагогия институтында татар һәм рус телләрен чагыштырып укыткан М. Ф. Зәйнетдинов, җитәкчесе М. Зәкиев тәкъдиме буенча, 1972 елда рус һәм татар телләрендә сүзтезмәләрне өйрәнеп диссертация яклады һәм сүзтезмәнең күп кенә проблемаларына ачыклык кертте. М. Ю. Ибраһимова, татар һәм инглиз телләрен чагыштырып, 1976 елда “Ирреальная модальность и средства ее выражения в современном английском и татарском языках” дигән темага диссертация яклады. Бу диссертация һәм авторның басылып чыккан мәкаләләре татар сөйләмендә ирреаль модальлек (ягъни сөйләүченең чынбарлыкка якынча – хыялый карашын чагылдыру) проблемаларын тикшергән беренче эш булды. Р. М. Балтаеваның “Интонационная структура общего вопроса в современном татарском литературном языке” (1973 ел) дигән кандидатлык диссертациясе татар синтаксисының яңа һәм катлаулы өлкәсен ачыклауга багышлаган иде. Ф. Г. Галләмов, татар әдәби телендә кабатлауларның лексик һәм грамматик (синтаксик) үзенчәлекләрен өйрәнеп, 1983 елда диссертация яклады һәм сүзләрне кабатлауның синтаксик системасын табуга зур адым алга атлады. Татар синтаксисы өлкәсенә башка төрлерәк караштагы диссертантлар да кереп, аның аерым өлешләрен тикшерделәр. 1964 елда М. Сәгыйтов иясез җөмләләр турында диссертация яклады, ләкин синтаксис өлкәсе белән яңадан кызыксынмады. 1970 елда Х. Г. Агишев рус һәм татар телләрендә аерым үзенчәлекләре буенча аерым диссертация һәм күп кенә мәкаләләр бирде, сүзтезмәләр сүзлеген төзү өлкәсендә күп кенә хезмәт куйды. Ул “Русско-татарский словарь словосочетаний” дигән зур хезмәт чыгарды. Татар синтаксисының теоретик проблемаларын өйрәнүгә Башкорт университеты татар теле һәм әдәбияты кафедрасы мөдире Р. Г. Сибәгатов та шактый зур өлеш кертте. Башта ул “Некоторые синтаксические вопросы перевода с русского на татарский” темасына кандидатлык диссертациясе яклады, соңрак җөмләдәге һәм сөйләмдәге хәбәрлек һәм модальлек проблемалары буенча хезмәт язды, һәм 80 нче еллар башында шул темаларны берләштереп докторлык диссертациясе язып яклады. Синтаксисны үстерүдә контрастив тикшеренүләрнең дә роле зур булды. Бу бигрәк тә, татар синтаксисын рус синтаксисы белән чагыштырып язу тәҗрибәсендә күренде. Биредә 1977 елда чыккан өч китапны күрсәтү урынлы булыр: 1) Зәкиев М. З., Сафиуллина Ф. С. Сопостовительный синтаксис русского и татарского языков. Ч. 1. Простое предложение; 2) шуларныкы ук ... Ч.2. Простое предложение; 3) Зәкиев М. З., Зиннатуллина К. З., Ибраһимов С. М. ... Ч. 3. Сложное предложение. Боларга өстәп, 1989 елда Л. К. Бәйрәмова һәм Ф. С. Сафиуллина тарафыннан чыгарылган “Сопостовительный синтаксис русского и татарского языков” китабын да телгә алырга кирәк. Бу китап бүгенге көндә контрастив синтаксисның иң яхшы үрнәге булып санала. Күренә ки, совет халкын төзергә омтылу чорында да милли мәдәният үсешенә шактый нык әһәмият бирелә. Моны милләтләрнең үз зыялылары тырышып эшли. Бу гомуми җанлану синтаксис өлкәсендә дә чагылыш таба. Закамулина М.Н. Зав. кафедрой иностранных языков КГЭУ, доктор филологических наук, профессор Источники квебекского французского языка Квебек, первое франкофонное сообщество за пределами Франции, единственная официально франкофонная провинция в Канаде, позиционирует язык как идентифицирующий базис. Поиски языковой идентичности Квебека ведутся в двух направлениях: либо соответствовать официальной международной франкофонии, либо претендовать на некий отличный от официального статус. С конца 90-х гг. XIX в. языковая политика Квебека четко ориентирована на защиту и продвижение французского языка во всех сферах жизни, в особенности в системе образования. Осознавая явную иерархизацию между французским языком Франции и квебекским французским, молодые люди и их учителя задаются вопросом: какой французский язык изучать, какую ее разновидность? Язык, на котором говорят вокруг, разительно отличается от «настоящего французского», а потому неизбежны поиски специфических языковых моделей, особого статуса. Озабоченность качеством языка есть не что иное, как проявление утверждения национальной идентичности. Французская буржуазная революция 1789 г. изменила норму французского языка от стандартного «королевского языка» к языку новой буржуазии. Источниками квебекского французского языка стали региональные говоры и диалекты выходцев из разных французских провинций: в силу отсутствия условий для их компактного проживания их говоры постепенно перемешались и потеряли свои региональные особенности. Постепенно происходила ассимиляция колонистов и вырабатывался канадский вариант французского языка. После британского завоевания местный язык все более и более стал испытывать влияние языка-победителя, а языковые последствия Французской революции станут ощущаться лишь два века спустя во время Тихой революции. Базой для французского языка в Квебеке считается разговорный язык Парижа XVII -XVIII вв. Хотя, как было указано выше, первые колонисты происходили из различных провинций и говорили на патуа, оказавшись в условиях соседства в Канаде, им так или иначе приходилось понимать друг друга. Разговорный парижский язык становится койне, и к моменту британского завоевания в 1763 г. более 80% колонистов французского происхождения говорят на стандартном французском языке [Wittmann 1997]. Французский язык, на котором говорили первые поколения квебекцев, практически не отличался от французского языка Франции, о чем свидетельствуют многочисленные очевидцы того времени. Для разговорной речи первых канадцев были характерны парижское произношение, на которое накладывали свой отпечаток диалектные особенности канадцев, простой синтаксис, несколько архаичная лексика преимущественно нормандского и юго-западного происхождения. Более того, по свидетельствам очевидцев – наблюдателей, писателей, путешественников – квебекский французский язык при французском режиме признавался более чистым и «правильным», чем французский язык Франции. Так, отец Кретьен Ле Клэр, несколько лет проживший в Квебеке, писал в 1691 г. о том, что «один умный человек ему сказал, что в Канаде говорят на более вежливом языке, произношение без акцента, а свои мысли выражают четко и ясно». В 1744 г. Ксавье де Шарлевуа признает, что «…нигде более на нашем языке не говорят столь чисто и без акцента». Шведский натуралист Пэр Кальм, живший в Северной Америке в 1748-1751 гг., отмечал в 1753 г., что в Канаде уверены в том, что здесь французский язык более чистый, чем в любой из провинций Франции, и что канадцы могут даже соперничать с Парижем. Французский офицер Жан-Батист д'Алейрак пишет в своем дневнике в 1755 г., что «в этой стране нет никаких патуа (говоров – patois), все канадцы говорят на языке, похожем на наш» [Dulong 1966]. А вот что пишут Асселэн и МакЛоулин о положении французов и французского языка в Новой Франции XVII в.: «Может показаться, что большинство иммигрантов, приехавших в Новую Францию, не говорили по-французски. И в самом деле, согласно докладу, представленному аббатом Грегуаром в 1794 г. Национальному собранию Франции, под названием Доклад о необходимости и способах уничтожения патуа и универсализации использования французского языка, Франция конца XVIII в. представляет собой «настоящую Вавилонскую башню, в которой по меньшей мере шесть миллионов французов, особенно в деревнях, не владеют национальным языком, в которой количество тех, кто говорит на нем чисто, не превышает трех миллионов; Вавилонскую башню, в которой одновременно говорят на тридцати различных патуа, являющихся барьером для торговли и развития социальных отношений, и которые из одного народа делают тридцать». Если французский язык в конце XVIII в. был столь мало распространен во Франции, естественно предположить, что он был распространен еще меньше в XVII в., когда началась колонизация Новой Франции. По мнению Р. Фурнье, либо аббат Грегуар преувеличил языковую ситуацию во Франции того времени, либо в самом деле приблизительно такова была ситуация в XVII-XVIII вв., что свидетельствует о разительном отличии ее от приведенных выше оценок, описываемых очевидцами. В этом случае вполне разумно было бы предположить, что языковая униформизация в пользу французского разговорного в парижском регионе и в Иль-де-Франс могла бы быть осуществлена и в Канаде раньше, чем на территории Франции, которая ждала эту униформизацию вплоть до начала XX в. с демократизацией системы образования [Fournier 2001]. По свидетельствам очевидцев, «французский язык в Канаде […] не есть патуа, а сносный французский язык с большим количеством солдатских слов и выражений» [Volney 1825: 325]; «говоря на нашем языке, французские канадцы сохраняют некий аттицизм эпохи расцвета, народные массы говорят достаточно корректно и не на патуа» [Marmier 1866:95]; «французский язык наименее образованных канадцев […] лучше, чем тот язык, на котором говорят крестьяне французских провинций. Некоторые английские и американские туристы пишут о том, что канадцы говорят на патуа, – и это глупо. На самом деле, кроме некоторых регионализмов и устаревших выражений, французский язык канадцев значительно больше похож на правильный французский язык, на котором говорят во Франции, нежели язык янки похож на правильный английский язык. […] Относительно чистоты языка образованные люди должны нести большую ответственность, нежели простолюдины. Кроме того, что они не всегда следят за произношением, их можно также обвинить в употреблении чрезмерного количества англицизмов, рабочий же класс городов перенял большое количество английских слов и терминов, французский эквивалент которых, похоже, ими забывается». Для П. Шово «хороший французский» – это язык, на котором говорят в деревне, поскольку язык городских жителей изобилует англицизмами [Chauveau 1853: 357]. Середина XVIII в. отмечена общественно-политической нестабильностью: поражение в войне, приведшее к падению французского режима и Новой Франции, британский военный режим, что не могло не наложить свой отпечаток на положение французского языка. Приоритетом в политике британских колониальных властей являлись миноризация и англицизация канадцев. После принятия Акта об объединении, англичане почувствовали себя уязвленными необходимостью избирать равное количество англофонных и франкофонных депутатов: Западная Канада (Онтарио) превосходила на 60 000 человек население Восточной Канады (Квебек). С английской иммиграцией, которая усугубляла демографический разрыв между этими двумя провинциями, ухудшалась и политическая обстановка. Загнанные в собственную ловушку, англофоны требовали конституционных изменений, которые гарантировали бы им пропорциональное представительство в Парламенте. В условиях продолжительной нестабильности, сложившейся в Парламенте, англичане начали думать о создании федерации. Акт об объединении 1840 г. способствовал экономическому росту. Возросло сельскохозяйственное производство, обозначился рост лесной промышленности, что привело к развитию средств коммуникации. Англичане продолжали контролировать экономику и капиталы. Французские канадцы сохраняли верность своей земле, своей церкви и духовенству, своему языку, поставляя иногда необходимую рабочую силу промышленности [Закамулина, Януш 2008]. Однако демографический рост и промышленная революция привели к тому, что, начиная с 1830-го г., сельскохозяйственное производство стало резко сокращаться. С одной стороны, этому мешала перенаселенность земель, с другой – новые отрасли промышленности Новой Англии способствовали росту населения. Будучи уже миноритарными в стране, французские канадцы начали эмигрировать в промышленно развитые города Соединенных Штатов несмотря на запрет духовенства, которое рассматривало эти города как «место гибели», т.е. ассимиляции с англо-саксонским миром. В общей сложности около 900 000 французских канадцев покинули Квебек в поисках лучшей жизни в Соединенных Штатах. Потери франкофонной эмиграции были особенно ощутимы с середины XIX в. до 1930 гг., когда американское правительство решило закрыть границы с Канадой. Слабо населенный Квебек буквально был обескровлен: в течение века Квебек покинули 1,2 миллиона человек, т.е. примерно 5-10 % населения ежегодно. Можно предположить, что такое демографическое соотношение могло чувствительно изменить соотношение сил между франкофонами и англофонами. В середине же XIX в. английская иммиграция пополнила на 40% англофонное население Квебека и на 55% население Монреаля, занимая административные посты и руководящие позиции в промышленности и торговле [там же]. Между 1901 и 1931 гг. Квебек принял 680 000 иммигрантов, тогда как покинули провинцию более 822 000 человек. Вплоть до Тихой революции франкофоны этой провинции никогда не задумывались о том, чтобы использовать государственную власть с целью изменения сложившейся ситуации. После Акта об объединении они были вовлечены в процесс детерминизма, который играл против них. Поддерживаемые в этом процессе бездействия и подчиненности церковью, франкофоны искренне верили в свое высшее духовное предназначение, тогда как англофоны полностью завладели экономикой и капиталами, реализуя процесс индустриализации и урбанизации. Можно догадываться о последствиях, которые все эти события имели в том, что касается и статуса французского языка, и его кода. На самом деле, различия между французским языком метрополии и канадским французским все более и более акцентировались, в частности в городах. Тем не менее, эти отличия, зачастую незаметные в деревне, не вызывали особых беспокойств. Канадские крестьяне думали, что говорят на «французском языке Франции». В городах же об этом задумались впервые. В то время как простые люди оставались моноязычными, франкофонная элита осознала вездесущность английского языка и обесценивание французского как в политической, так и экономической областях. В целом негородское население, за исключением англофонных анклавов, казалось более или менее защищенным в языковом плане. Однако по мере того, как капитализм стал проникать в деревню, то же самое происходило и с английским языком. К примеру, железная дорога, почта и телеграф способствовали продвижению промышленных товаров и способы их продвижения на английском языке. После объединения западной и восточной Канады в 1840 г. политическая жизнь потекла на английском языке. Хотя de jure французский язык имел равные права в Парламенте объединенной Канады в Кингстоне (сегодня Оттава) наряду с английским, de facto этого равноправия не было. Законы писались на английском языке с последующим переводом на французский. Депутаты-англофоны не понимали тех, кто говорил на французском языке, и наоборот. В Квебеке английский язык оставался единственным рабочим языком администрации, деловых кругов, в промышленности и торговле. Развитие промышленности привело к появлению руководящих кадров, говорящих на английском языке, что привело к необходимости знания соответствующей номенклатуры английских слов в целом и терминов в частности. Хозяевами новой экономики были англо-канадцы и англо-шотландцы. Экономика Квебека будет находиться в руках англофонных деловых кругов до конца Второй мировой войны. В городах английский язык начинает завоевывать политическое и экономическое пространство. Появление в 1841 г. учебника трудностей французского языка (Manuel des difficultés les plus communes de la langue française) американца Томаса Магира (1776-1854) положило начало языковому пуризму, в особенности в том, что касается англицизмов. Многочисленные свидетельства прошедшей эпохи выявляли, с одной стороны, влияние английского языка на французский, с другой – доминирование английского языка в торговле и социальной жизни. Комиссар Ее Высочества по делам Британской Америки Лорд Дархэм в 1840 г. отмечал: «Французские канадцы представляют собой отсталое общество в новом и прогрессивном мире. Во всем и везде они остались французами, но при этом непохожими на французов из Франции. Язык, законы и характер североамериканского континента – английские. Всякая другая раса, кроме английской, представляется низшей, и чтобы вывести их из этого положения, я бы хотел дать канадцам наш английский характер. […] Это народ без истории и без литературы. Различия в речи англичан и французских канадцев приводят к печальным недоразумениям, ссорам и враждебности. Это один из барьеров к взаимопониманию между двумя народами. […] Рецепт один: в этой провинции должна существовать одна нация – английский народ, правительство которого должно следовать английской легислатуре» [Darham 1840: 8-69]. В целом все свидетельства совпадают. С одной стороны, английский язык прочно вошел в словарный фонд французских канадцев. С другой стороны, английский язык доминировал в торговле. Можно также напомнить о системном билингвизме в газетных изданиях с самого начала британского режима. Содержание газет было идентичным в обеих языковых версиях при том, что французская была лишь обязательным простым переводом английской версии. С начала XIX в. ситуация радикально изменилась: количество двуязычных изданий резко сократилось. Между 1805 и 1845 гг. двуязычными были только 5% газет. Эта унилингвизация газет отражала процесс политической поляризации. Тем не менее значительное число заголовков было англоязычным, о чем с горечью писал 6 августа 1837 г. главный редактор газеты Populaire: «Существует постыдная диспропорция между газетами, которые издаются на французском, и теми, которые издаются на английском языке в Нижней-Канаде. […] Иностранец никогда не поймет, что четыре издания могут быть достаточны для 400 000 выходцев из Франции, тогда как 100 000 англичан находят способ содержать десять периодических изданий». Из 160 изданий, запущенных в первой половине XIX в., насчитывалось 92 газеты на английском языке и 61 газета на французском. С иммиграцией количество англофонов возрастало, поскольку в основном это были иммигранты британского, американского, шотландского и ирландского происхождения [там же]. В 1853 г. в своей Прогулке по Америке: Новая Англия и Новая Франция сын знаменитого физика преподаватель французской литературы в Коллеж де Франс Жан-Жак Ампер (1800-1867) обратил внимание на речь жителей Монреаля, акцент которых, по его мнению, напоминал нормандский: «…В Монреале доминирует нормандский акцент. Некоторые выражения очевидно указывают на нормандское происхождение жителей. Багаж путешественника называется butin, как в Нормандии и в других провинциях, что характерно для потомков древних скандинавов. […] Автору говорили, к примеру, “Montais, m'sieu, il y a un biau chemin”, а говоря о лодке: “Ne prenez pas celui-là, c’est le plus méchant” […]. Канадец не говорит на патуа, на котором сегодня говорят нормандские деревни» [Ampère 1853]. Он отмечает также вездесущность английского языка и его влияние на французский: «Увы, наш язык меньше представлен в вывесках, когда же он в них появляется, он представлен в измененном и испорченном соседством английского языка виде. Мне больно читать manufacteur de tabac, sirop de toute description, теряется категория рода, поскольку ее нет а английском языке, окончание множественного числа исчезает там, где его нет в языке-сопернике. Грустный знак чужого влияния на народ, который сопротивляется, победа грамматики после победы оружия». Таким образом, в то время как провинциализмы и акцент старого режима были сохранены почти повсюду в Канаде, они были преданы забвению во французских деревнях. Более того, парижский акцент сформировался на основе речи буржуазии и высшего общества. В Канаде же, напротив, существовала дифференциация по социальному признаку, а моделью французского языка послужила речь представителей высшего общества, моделью, которую канадцы не знали после разрыва 1763 г. Вплоть до 1867 г. канадский французский язык был наполнен положительной коннотацией коллективной идентичности французских канадцев. Однако в последующие десятилетия язык станет восприниматься как отрицательный фактор. |
Похожие:
 | Мингазова Н. Г., Доцент кафедры филологии и страноведения рии загидуллина А. А., Ифи к(П)ФУ Утверждена отделом документационно-содержательного обеспечения учебного процесса Ургпу | | Рабочая программа дисциплины «психолингвистика» Кафедра английской филологии и современных технологий обучения иностранным языкам |
| Основная образовательная программа подготовки магистра по направлению Кафедра английской филологии и современных технологий обучения иностранным языкам | | Методическое пособие по практике устной и письменной речи английского... Методическое пособие обсуждено и утверждено на заседании кафедры английской филологии факультета филологии и журналистики Ростовского... |
| Рабочая программа дисциплины «общее языкознание и история лингвистических учений» Кафедра английской филологии и современных технологий обучения иностранным языкам | | Омский государственный университет им. Ф. М. Достоевского Факультет... Федеральное государственное образовательное учреждение высшего профессионального образования |
| Курганский государственный университет кафедра английской филологии Фразеологические единицы с компонентом – наименованием лица по профессии в сфере физического труда (на материале английского, французского... | | Методические указания обсуждены и утверждены на заседании кафедры... Методические указания предназначены для студентов 3 курса кафедры романо-германской филологии, факультета филологии и журналистики... |
| Сопоставительное исследование вербальных и невербальных средств коммуникации... Ведущая организация: кафедра татарской филологии филологического факультета гоу впо «Башкирский государственный университет» | | Казанский (приволжский) федеральный университет институт филологии... Самостоятельные занятия (работа над коллективными и индивидуальными проектами, курсовые работы) |
| Использование компьютерной анимации в преподавании корейского языка... Кафедра филологии и культуры стран Дальнего Востока, Казанский (Приволжский) федеральный университет, г. Казань, Россия | | Н ациональное общество прикладной лингвистики (ноприЛ) Ивановский... Оргкомитет приглашает Вас принять участие в работе юбилейной X международной школы-семинара по лексикографии |
| Российской федерации Мандрикова Г. М., д филол наук, доцент, профессор кафедры филологии факультета гуманитарного образования, заведующий кафедрой филологии... | | Учебно-методический комплекс по предмету «Стилистика современного... Кандидат филологических наук, доцент, зав кафедрой английского языка и английской филологии мгпу виноградова С. А |
| Программа по формированию навыков безопасного поведения на дорогах... Методические указания обсуждены и утверждены на заседании кафедры английской филологии факультета филологии и журналистики Ростовского... |  | М б филология в системе современного гуманитарного знания Показать особенности взаимодействия филологии с философией, семиотикой, герменевтикой, теорией коммуникации, когнитологией и др.;... |
